Sói lửa – Wikipedia tiếng Việt

Sói lửa hay chó sói lửa, sói đỏ hay còn biết đến với các tên khác như Chó hoang châu Á, Chó hoang Ấn Độ (danh pháp khoa học: Cuon alpinus) là một loài thú ăn thịt thuộc họ Chó (Canidae), thành viên duy nhất của chi Cuon. Chó sói lửa là động vật sống theo bầy đàn đông đúc giống như chó hoang Châu phi và sói xám, khi đi theo bầy đàn thì sói lửa rất hung tợn và có phương pháp săn mồi tàn độc, đồng thời có thể gây ra nổi hiểm nguy cho cả các mãnh thú khác như hổ hay báo và cả gấu.

Sói lửa có nguồn gốc từ Nam Á. Khu vực phân bố của nó là từ 10° vĩ nam tới 55° vĩ bắc; 70° kinh đông tới 170° kinh đông[cần dẫn nguồn]. Khu vực phân bố lịch sử của nó trải rộng từ Ấn Độ tới Trung Quốc, Việt Nam và kéo dài xuống tới Malaysia và Indonesia, với đảo Java là giới hạn phía nam.

Trong vài thập niên gần đây, đã mất đi mất lượng lớn môi trường sống của nó và các khảo sát hạn chế đã chỉ ra rằng có sự suy giảm và phân mảnh nghiêm trọng của khu vực phân bố lịch sử này. Khu vực phân bố hiện tại của sói lửa trải dài từ biên giới với Nga và dãy núi Altay ở Mãn Châu (Trung và Đông Á) tới bắc và tây Pakistan và các dải rừng của Ấn Độ, Myanma cùng bán đảo Mã Lai. Các quần thể đông đúc nhất hiện tại có lẽ ở Trung (đặc biệt là vùng cao nguyên), Tây và Bắc Pakistan và Nam Ấn Độ.

Sói lửa thích ứng với một loạt các môi trường sống. Thông thường nó sinh sống trong các môi trường rừng cây lá sớm rụng khô và ẩm cũng như rừng nhiệt đới rậm rạp như các rừng mưa nhiệt đới, để có sự ẩn nấp tốt cho việc săn mồi. Nó sống trong các khu vực có thảm thực vật dạng rừng nguyên sinh, thứ sinh, thoái hóa, thường xanh và bán thường xanh, các rừng cây gai khô, cũng như thảm rừng-trảng cây bụi. Tuy nhiên, nó cũng có thể sống trong các rừng rậm núi cao, các bãi cỏ và các thảo nguyên thoáng đãng tại Kashmir và Mãn Châu. Phần thứ hai trong tên gọi khoa học của nó, alpinus, gợi ý rằng sói lửa thường được tìm thấy trong khu vực miền đồi núi.

Chúng ưa thích những khoảng trống thoáng đãng nên trong thời hạn ban ngày chúng hoàn toàn có thể thấy trên những con đường xuyên qua rừng nhiệt đới gió mùa, những bờ sông và trong những khoảng chừng rừng thưa của rừng nhiệt đới gió mùa. Sói lửa sinh sống trong một khoảng chừng rộng kiểu khí hậu mà họ Chó hoàn toàn có thể sống – từ vùng lạnh ôn đới tới vùng nóng nhiệt đới gió mùa, nhưng không thấy có trong những sa mạc .Các yếu tố tác động ảnh hưởng tới môi trường tự nhiên sống của nó là nước, sự hiện hữu của những loài thú săn mồi lớn khác ( sự canh tranh ), sự dồi dào của con mồi ( những loài động vật hoang dã móng guốc từ trung bình tới lớn ), tỷ lệ dân cư địa phương cũng như những khu vực sinh sản tương thích .

Tên địa phương[sửa|sửa mã nguồn]

Các tên địa phương như lal rakshasa và rakshur kukur ở Ấn Độ, và jangli rakshasa (jungle devil) trong tiếng Assam.[3] Ở vùng Himalaya, chúng có nhiều tên gọi khác nhau như Bhaosa, Bhansa và Buansu.[4]

• Assam: raang-kukur
• Bengali: রাম কুত্তা (ram kut ta), জংলি কুকুর (jongli-kukur), বুনো কুকুর (būno-kukūr)
• Hindi: jangli-kutta, ram-kutta, son-kutta hay ban-kutta[4]
• Kannada: ಸೀಳು ನಾಯಿ (sīḷu nāyi), ಕಾಡು ನಾಯಿ (kāḍu nāyi)
• Malayalam: കാട്ടുനായ (Kāttunāya) hoặc കാട്ടുപട്ടി (kāttu patti)
• Marathi: kolsun, kolasna, kolasra hay kolsa[4]
• Tamil: செந்நாய் Sen Naai (Chó lửa)[4]
• Telugu: resu-kukka or adavi-kukka[4] అడవి కుక్క, రేసు కుక్క
• Gondi: eram-naiko[4]
• Ho: tani[4]
• Kashmiri: ram-hun[4]
• Ladakhi: siddaki[4]
• Tạng: hazi hoặc phara[4]
• Bhotia: paoho[4]
• Lepcha: sa-tum[4]
• Tiếng Trung: 豺 chái[4]
• Burmese: tau-khwe[4]
• Indonesia: ajag
• Urdu: جنگلى کتا jangli-kuta[4]
• Malay: anjing hutan[4]
• Nepali: वन कुकूर (wan kukūr)[5]
• Nga: Красный волк (krasnyy volk) ‘sói lửa’
• Hàn: 승냥이 seungnyangi
• Gujarati: jangli-kutra[4]
• Baltistan-Pakistan: jangli-kuta[4]

Tiến hóa và phân loại học[sửa|sửa mã nguồn]

Sói đó có nguồn gốc từ hậu Pleistocen, và có quan hệ thân mật với chó rừng hơn là sói. [ 6 ] Một giả thuyết cho rằng sói lửa trở thành những động vật hoang dã xã hội khi thích nghi sống chung với hổ và báo hoa mai Ấn Độ. [ 7 ]

George Gaylord Simpson xếp sói lửa trong phân họ Symocyoninae cùng với chó hoang châu Phi và chó lông rậm vì chúng có chung đặc điểm giải phẫu học. Nhiềi người nghi vấn về phân loại của ông do cho rằng các đặc điểm chung này là do tiến hóa hội tụ. Juliet Clutton-Brock đã kết tuận từ việc so sánh hình thái, tập tính và sinh thái của 39 loài trong họ Chó ngoại trừ hộp sọ và cách mọc răng, sói lửa giống với các loài trong các chi Canis, Dusicyon và Vulpes/Alopex hơn là chó hoang châu Phi và chó lông rậm.[6] Một nghiên cứu so sánh giữa sói lửa và các loài khác trong họ Chó về mtDNA năm 1997 cho thấy sói lửa tách nhánh tiến hóa từ dòng Lupus lupus trước khi chó rừng lưng đen và chó rừng lông vàng tách nhánh, vào khoảng vài triệu năm trước khi thuần hóa chó.[8]

Đặc điểm sinh học[sửa|sửa mã nguồn]

Một con sói lửaSói lửa là loài thú ăn thịt cỡ lớn. Thân sói lửa dài 90 cm, đuôi dài hơn 30 cm ( tổng số chiều dài lên đến 1,2 m ), một thông số kỹ thuật khác thì chó sói lửa chó chiều dài từ 895 – 918 mm, chiều dài đuôi : 308 – 327 mm, bàn chân sau dài từ 125 – 167 mm. [ 14 ] Chó sói lửa cân nặng từ 10-25 kg, trong đó con đực nặng hơn con cháu khoảng chừng 4,5 kg, 1 số ít người dân ở Tây Bắc Nước Ta cho biết thêm một số ít con chó sói lửa nặng khoảng chừng xấp xỉ 30 kg, [ 15 ] con to nhất đến 40 kg [ 16 ] con nhẹ nhất khoảng chừng 08 kg. [ 15 ]

Chó sói lửa có bộ lông màu hung lửa pha vàng theo kiểu màu da hoẵng và lông rất dày, có mõm ngắn màu đen, tai tròn vểnh, bụng màu sáng nhợt, chân và đuôi chuyển sang nâu đen và đen, gốc đôi thắt nhỏ, xù ở phần cuối, thân chúng dày và cao hơn chó bản. Thịt của chúng tanh hơn thịt chó nhà, dai và nhạt, nước đái sói lửa rất độc.[16][17] Chúng có khả năng nhảy cao đến 3.5 m và bật xa đến 6m. Cho dù răng sói lửa cũng không thực sự nhọn lắm, dài hơn nanh chó một ít, nhìn qua thì không nhọn lắm nhưng khi cắn con mồi thì thật sự biến thành dao cạo. Hàm răng của sói lửa có thể nói là sắc hơn cả dao cạo, xé đứt cả da trâu, da bò.[18] Công thức bộ răng:

3.1.4.2
3.1.4.2

{\displaystyle {\tfrac {3.1.4.2}{3.1.4.2}}}

Mùa sinh sản của chúng thường vào tháng 11 đến tháng 2 ( năm sau ). Thời gian mang thai khoảng chừng 9 tuần, mỗi lần đẻ từ 5-10 con. Chó sói lửa sống trong bầy đàn rất có tổ chức triển khai, nếu có con sói nào bị thương trong đàn chúng cùng mang thức ăn và san sẻ. Chó sói con trong bầy rất thân thiện. Khi một con chó sói chết thì những con chó sói khác sẽ chăm nom con của nó .

Phương thức săn mồi[sửa|sửa mã nguồn]

Đàn sói lửa đang vây một con hươu Một đàn sói lửa đang đánh chén thịt tươi sống của con mồiSói lửa là động vật hoang dã ăn thịt tươi sống thật sự. Thức ăn của loài sói lửa là những loài động vật hoang dã như nai, hươu, hoẵng, lợn rừng, gia súc, vật nuôi và những loài chim lớn, gia cầm v.v. Nhiều khi loài sói này còn tiến công vào những bản làng để kiếm thức ăn, chúng tiến công vào cả trâu, bò, lợn, gà, dê, ngựa. [ 18 ] [ 19 ] [ 20 ] Tuy vậy thịt người không phải món ưa thích của loài này. Chúng là thú ăn đêm, nhưng hoạt động giải trí tích cực vào lúc sáng sớm và chiều tối ( có khi cả ban ngày ) và thường sống ở rừng, thường cư trú và hoạt động giải trí ở rừng già, những lúc săn đuổi mồi hoàn toàn có thể về gần bản làng .

Sói lửa sống từng đôi hoặc đàn 5 – bảy con, khi săn mồi có thể nhập đàn thành một bầy từ 10 – 15 đến 20 con, thậm chí 50 con.[18][19] Một con sói lửa có thể vô hại, nhưng cả một đàn sói lửa lại là mối đe dọa khủng khiếp với nhiều loài thú lớn như lợn rừng, bò tót…[21] Sói lửa là động vật đi săn mồi theo bầy đàn tàn độc và nham hiểm, chúng rất hung tợn, với tiếng tru rợn người. Khi đã khép vòng vây là chúng giết con mồi bằng được bằng những cách tấn công rất tàn độc và kỳ quái, hàm răng của sói lửa lúc này hơn cả dao cạo, xé đứt cả da trâu, da bò. Chúng vừa chạy vừa tru lên, nhe nanh gầm ghè rất hung dữ.[20]

Đối với những con vật lớn như trâu, bò thì chúng dùng giải pháp quây quanh và cứ vờn rồi đớp thịt ở mông, ở đùi khiến những con trâu, bò con nào cũng bị mất một mảng thịt ở mông, máu chảy nhoe nhoét, vung vãi khắp nơi đến khi nào trâu, bò mất máu nhiều, kiệt sức và gục xuống thì sói lửa liên tục tiến công con khác. Hễ cứ cắn chết trâu bò thì chúng cắn thủng mông, ăn hết thịt mông, sau đó moi hết lòng phèo để ăn, rồi bỏ lỡ để tiến công con khác, [ 18 ] [ 19 ] chúng xâu xé, móc mông lôi ruột rồi xé thịt đùi ra ăn. Lối tiến công của sói lửa rất quen thuộc, chúng quật ngã rồi xé đít con mồi lôi bộ lòng nóng giãy ra đánh chén trước. [ 15 ] Chó sói chỉ ăn thịt mông, thịt đùi và bộ lòng bò to so với những con trâu bò lớn, nhưng bê con thì chúng nhai hết cả xương [ 22 ] và những đàn sói lửa đông đúc thì chúng hoàn toàn có thể ăn hết cả con bò trong thời hạn ngắn. [ 15 ]

Xung đột với mãnh thú[sửa|sửa mã nguồn]

Ở một số ít vùng có sự phân bổ chồng lấn giữa sói lửa với hổ và báo, thì có sự cạnh tranh đối đầu sống sót kinh khủng và những đại chiến xảy ra giữa hai loài này. Sự cạnh tranh đối đầu giữa những loài này hoàn toàn có thể tránh được trải qua sự độc lạ trong việc lựa chọn con mồi săn, mặc dầu vẫn còn chồng chéo đáng kể về chính sách ăn. [ 23 ] Cùng với báo hoa mai, chó sói lửa thường lựa bắt những loại động vật hoang dã được trong khoảng chừng từ 30 – 175 kg ( khối lượng trung bình khoảng chừng 35,3 kg so với sói lửa và 23,4 kg so với báo ), trong khi con hổ thì lựa chọn cho con mồi nặng hơn khoảng chừng 176 kg. [ 24 ]Ngoài ra, những đặc thù khác của con mồi, ví dụ điển hình như quan hệ tình dục, hay tính gây hấn, hoàn toàn có thể đóng một vai trò trong việc lựa chọn con mồi của mỗi loài, ví dụ, sói lửa ưu tiên chọn những con hươu đực, trong khi báo hoa mai giết cả hai, sói lửa và hổ ít khi giết voọc so với báo hoa mai do báo có năng lực leo trèo, trong khi báo hoa mai không tiếp tục chọn giết chết lợn rừng vì size, khối lượng của báo tương đối nhẹ để có hủy hoại gọn con mồi có khối lượng tương tự và cứng đầu này. [ 24 ]
Tranh vẽ miêu tả một đàn sói lửa đang tiến công một con hổTrong một số ít trường hợp hiếm gặp, sói lửa hoàn toàn có thể tiến công hổ với thường khi chúng quá đông hoặc tập hợp đông đủ đàn sói trước một con hổ đơn độc. Khi phải đương đầu bởi đàn sói lửa quá đông, hổ sẽ tìm nơi ẩn náu, leo trên cây hoặc đứng quay sống lưng về phía một cây hay bụi cây để tránh những cú tập kích vào mông của sói lửa và cầm cự trong một thời hạn dài trước khi chạy trốn. Thông thường những con hổ quay sống lưng chạy trốn thì có rủi ro tiềm ẩn thiệt mạng cao hơn so với những con hổ cố thủ, gầm gào chống trả lại bầy sói lửa thì có thời cơ sống sót lớn hơn. [ 25 ] [ 26 ]Mặc dù sói lửa hoàn toàn có thể tiến công và giết chết hổ nhưng hổ vẫn là đối thủ cạnh tranh cực kỳ nguy hại cho sói lửa, khi nó có đủ sức mạnh để giết một con sói lửa chỉ bằng một cú tát, điều này đặc biệt quan trọng nguy hại khi cho những con sói lửa đơn độc hoặc cặp đôi nó sẽ rượt bắt giết. Ngay cả khi một đàn sói lửa thành công xuất sắc trong việc giết hổ thì đàn sói cũng phải trả giá nặng nề với thiệt hại rất lớn cho cả đàn [ 27 ] [ 28 ] Một đàn sói lửa với 30 con vây và giết được một con hổ đực trưởng thành nhưng phải chịu tổn thất với 12 con bị chết trong trận chiến đó [ 29 ]Do đó sói lửa thường gây hấn và tiến công báo hoa mai thay vì hổ do báo hoa mai nhỏ hơn hổ [ 7 ] nhưng một con báo hoa mai cũng hoàn toàn có thể giết sói lửa nếu nó gặp phải chúng khi đơn lẻ hoặc theo cặp. [ 30 ] Ngoài ra sói lửa cũng từng bị quy kết là tác nhân chính cho sự sụt giảm số lượng và biến mất trọn vẹn của loài báo săn ở châu Á, tuy nhiên điều này gây nên sự thiếu tín nhiệm do loài báo này sống trong những khu vực thiên nhiên và môi trường phần nhiều trái ngược với thiên nhiên và môi trường ưa thích của sói lửa. [ 31 ]Thỉnh thoảng, sói lửa còn tiến công cả gấu ngựa và gấu lợn, khi tiến hành tiến công gấu, sói lửa sẽ cố gắng nỗ lực chặn và ngăn những con gấu trốn vào những hang động và tập kích vào hai chân sau của gấu. [ 32 ] Mặc dù thường xung đột so với những con chó sói nhưng sói lửa và sói xám hoàn toàn có thể hợp tác săn bắt và cùng nhau đánh chén con mồi [ 33 ] [ 34 ] Sói lửa cũng không liên tục kết bè thành những nhóm hỗn hợp với chó rừng lông vàng và những con chó nhà hoàn toàn có thể giết chết sói lửa mặc dầu chúng hoàn toàn có thể sẽ đánh chén con mồi cùng với nhau. [ 35 ]

Tại Nước Ta[sửa|sửa mã nguồn]

Tại Nước Ta, sói lửa là loại thú quý và hiếm nằm trong sách lửa Nước Ta cũng như quốc tế, thuộc hạng mục cấm săn bắt. Trước đó, nhiều người đã vào khu vực này săn bắn loại thú quý và hiếm này dẫn đến rủi ro tiềm ẩn tuyệt chủng. Hiện nay, sói lửa sống trong những vườn bách thú ở Nước Ta. Trước kia đã từng Open ở một số ít vùng phía bắc Nước Ta nhất là vùng Sơn La và 1 số ít ghi nhận là Open tại vùng Quảng Bình vào năm 2008 [ 36 ] và một vài con sói lửa ở vùng rừng Cam Lộ, Quảng Trị. [ 22 ] Theo những chuyên viên thì lúc bấy giờ ở Nước Ta chỉ còn lại sói lửa và sói xám. Loài sói này đang bị khai thác và săn bắn một cách nghiêm trọng. Chúng đang gặp nguy khốn và cần phải có được những chính sánh để bảo vệ. Đồng thời nếu không có chủ trương hài hòa và hợp lý thì loài sói này hoàn toàn có thể gây ảnh hưởng tác động đến đời sống của dân cư .
Đàn sói lửa là ác mộng của người miền núi ở Nước TaKhi còn phân bổ phần đông ở những vùng núi phía bắc Nước Ta, nhất là vùng Sơn La, sói lửa xung đột và gây hấn với người dân địa phương ở đây, chúng tiến công vào những làng bản và giết hại gia súc của người dân, những người dân địa phương đã tổ chức triển khai săn bắn, triệt hạ và xua đuổi, kết thúc những đại chiến như thế này luôn đem lại thiệt hại nặng nề cho hai bên. Vùng Tây Bắc, hai khu rừng còn nhiều chó sói lửa nhất là rừng Sốp Cộp giáp Lào và rừng Huổi Luông, cánh rừng giáp 3 huyện, gồm Quỳnh Nhai ( Sơn La ) và Sìn Hồ, Than Uyên ( Lai Châu ). Nguyên nhân chính là do rừng mở màn bị tàn phá, thú rừng bị bắn hạ nhiều, đàn sói lửa không có mồi ăn, nên chúng mới tìm đến đàn bò, đàn trâu, đàn gà, đàn lợn. Chúng rất khôn ngoan và ít khi trúng bẫy của dân cư. [ 16 ]Chó sói lửa là ác mộng của dân bản vùng Tây Bắc, vì nó giết hại quá nhiều trâu, bò. So với hổ, thì sói là kẻ phá hoại kinh khủng hơn nhiều. Có mái ấm gia đình thiệt hại hàng trăm triệu vì sói ăn hết mất cả đàn trâu, bò. Cá biệt ở bản Púm, xã Pha Kinh, Quỳnh Nhai, Sơn La giáp với vùng Huổi Luông, hầu hết năm nào người dân trong bản cũng mất khoảng chừng 20 trâu, bò, nhiều năm mất đến 40 con [ 16 ] và có năm mất đến 50 con [ 19 ] và phần đông nhà nào cũng từng bị thiệt hại trâu bò vì sói lửa, có ngày chúng ăn thịt liền năm con, đặc biệt quan trọng là đợt tiến công mãnh liệt vào tháng 8 năm 2004, chỉ trong một buổi chiều tối đã có sáu con trâu trong đó có 05 trâu mộng, bốn con nghé, bảy con bò bị giết hại do sói lửa. [ 18 ] Sau đó đàn sói này sau khi giết hại trâu, bò ở cánh rừng khu vực bản Púm ( xã Pha Khinh ), đàn sói kéo lên hướng Bắc, giết hại vô số trâu, bò ở bản Hé ( xã Mường Chiên ), cách huyện lỵ Quỳnh Nhai ( Sơn La ). [ 19 ] Những năm chó sói về nhiều, dân bản suốt ngày vào rừng nhặt xác trâu bò về ăn, mái ấm gia đình ăn không hết thì chia cho dân bản, và đem bày bán ở chợ theo kiểu bán cả tảng bán tống bán tháo, đến mức ăn nhậu trong một quán lá, người ta ăn thịt bò với giá rất rẻ. [ 18 ]Việc sói gây thiệt hại kinh tế tài chính quá lớn, khiến dân cư không chịu nổi và quyết tâm tổ chức triển khai thuê thợ săn giết sói, cuộc vây ráp phải kêu gọi dân bản, cùng 1 số ít thợ săn phối hợp tổng số lên đến 30 người được trang bị súng tự chế, xoong nồi, mâm chậu … đi tìm diệt. Trong một lần phục kích họ đã dồn được sói chạy về phía khe núi hẹp, đàn sói này gồm 30 con, nhưng chỉ có chín con bị dồn vào khe núi, số còn lại hung hãn phá vòng vây thoát vào rừng, 09 con bị vây ráp đã bị bắn hạ, hôm sau, đàn sói lại kéo về khu vực này tru tréo thì liên tục bị bắn hạ 2 sói to nhất đàn khiến đàn sói lo ngại, chạy tán loạn, tổng số triệt hạ được 11 con, đây là vụ bắn giết sói lửa lớn nhất từng được phản ánh. [ 15 ] Nhiều thợ săn cho biết từng giết hại rất nhiều chó sói, họ cho rằng giết sói là cách ông bảo vệ đồng bào và là cách để trả thù những cuộc tiến công do sói lửa gây ra. [ 16 ] Hiện nay, chó sói ở đây đã bị hủy hoại nhiều, chúng lại là loài trong sách lửa, nên thợ săn không dám giết hại, mặc dầu sau này có trường hợp ghi nhận đàn sói quay lại và tiến công, giết chết 01 con bò cái. [ 19 ]

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://thucanh.vn
Category: Chó cảnh