Bộ Cá nóc – Wikipedia tiếng Việt

Bộ Cá nóc (danh pháp khoa học: Tetraodontiformes, còn gọi là Plectognathi) là một bộ cá thuộc lớp Cá vây tia (Actinopterygii). Đôi khi nhóm cá này được phân loại như là một phân bộ của bộ Cá vược (Perciformes). Về tổng thể, bộ Tetraodontiformes chứa 10 họ còn sinh tồn với khoảng 430 loài[3] và khoảng 9 họ đã tuyệt chủng. Phần lớn các loài là cá nước mặn và sinh sống trong hay xung quanh các bãi đá san hô ngầm vùng nhiệt đới, nhưng có vài loài là các nước ngọt, sinh sống trong sông suối hay cửa sông. Kết quả nghiên cứu năm 2013 của Betancur-R và ctv cho rằng bộ Cá nóc có quan hệ họ hàng gần với nhánh chứa bộ Lophiiformes và họ Caproidae[4]. Người ta cũng ước tính rằng bộ này là hậu duệ của các loài sinh sống ven san hô, đã xuất hiện khoảng 95 triệu năm trước[2].

Đặc trưng tự nhiên[sửa|sửa mã nguồn]

Hàng loạt những dạng cá kỳ dị được thấy trong bộ này. Các dạng này hoàn toàn có thể là gần như là hình vuông vắn hay tam giác ( những loài cá nóc hòm ), hình cầu ( những loài cá nóc ) tới dẹp bên ( những loài cá đầu ). Chúng là dạng cá với thân khá cứng ngắc, sự uốn lượn trong khi hoạt động chỉ hạn chế ở phần vây đuôi. Do điều này chúng hoạt động khá lờ đờ và dựa vào những vây ức và vây đuôi để có lực đẩy. Tuy nhiên, hoạt động của chúng thường thì là rất đúng mực ; những vây sống lưng và vây hậu môn tương hỗ trong hoạt động và không thay đổi khung hình. Ở phần đông những loài, những vây đơn, nhỏ, thuôn tròn .Chiến lược của những loài cá trong bộ cá nóc có vẻ như là sự phòng thủ bằng cách quyết tử vận tốc, những loài này đều được củng cố bằng lớp vảy đã đổi khác thành những tấm hay những gai cứng – những gai này đôi lúc hoàn toàn có thể thụt vào và hoàn toàn có thể khóa tại chỗ ( như ở những loài cá nóc gai ) – hay với lớp da dai như da thú ( những loài cá đầu và cá bò giấy ). Một đặc thù phòng ngự đáng chú ý quan tâm khác tìm thấy ở những loài cá nóc và cá nóc nhím là năng lực phình to khung hình để tăng những size khung hình so với hình dáng thường thì : điều này song song với hút nước vào túi thừa của dạ dày. Nhiều loài của những họ Tetraodontidae ( cá nóc ), Triodontidae ( cá nóc ba răng ) và Diodontidae ( cá nóc nhím ) còn được bảo vệ nhiều thêm nữa từ những kẻ ăn thịt nhờ tetraodotoxin, một chất độc thần kinh mạnh, tập trung chuyên sâu trong những cơ quan nội tạng .

Bộ Tetraodontiformes có bộ xương biến hóa cao, không có xương mũi, xương đỉnh, xương dưới hốc mắt, hoặc (thông thường) với các xương sườn thấp. Các xương của hàm bị biến hóa và hợp nhất thành một kiểu “mỏ” như ở chim; với các đường ráp thấy rõ phân chia mỏ thành các “răng”. Điều này được đề cập tới trong tên gọi khoa học của chúng, có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp tetra nghĩa là “bốn” và odous nghĩa là “răng” và tiếng Latinh forma nghĩa là “hình dạng”. Việc đếm các xương giống như răng này là cách thức để phân biệt các họ trông khá giống nhau này. Ví dụ Tetraodontidae (“bốn răng”), Triodontidae (“ba răng”), Diodontidae (“hai răng”).

Các quai hàm được tương hỗ bằng những cơ khỏe và nhiều loài còn có những răng mọc trên hầu ( họng ) để liên tục nghiền nát thức ăn. Điều này là do thức ăn hầu hết của những loài trong bộ Tetraodontiformes là những loài động vật hoang dã không xương sống có vỏ ( mai ) cứng như động vật hoang dã giáp xác hay tôm, cua, trai ốc .

Họ Molidae là đáng chú ý trong bộ kỳ dị này: chúng không có bong bóng và các gai, di chuyển nhờ sức đẩy của các vây lưng và vây hậu môn rất cao. Chúng không có cuống đuôi còn vây đuôi bị suy giảm thành một cấu trúc tương tự như bánh lái cứng. Các loài trong họ này sinh sống gần mặt nước biển hơn là gắn liền với các bãi san hô và ăn các loại động vật không xương sống thân mềm, đặc biệt là sứa (lớp Scyphozoa).

Trong bài báo năm 2003 [ 2 ], F. Santini và J. C. Tyler đã phân loại bộ Cá nóc thành những phân bộ, siêu họ và họ như sau :

BỘ Tetraodontiformes

Năm 2016 người ta công bố 2 loài hóa thạch mới là Balkaria histiopterygia, được coi là thành viên duy nhất của họ †Balkariidae và có quan hệ họ hàng gần với Tetraodontoidei[5] và Ctenoplectus williamsi có quan hệ chị-em với Triodontidae[6]

Phát sinh chủng loài[sửa|sửa mã nguồn]

Phát sinh chủng loài trong khoanh vùng phạm vi nhánh Eupercaria là như sau :

Cây phát sinh chủng loài nội bộ Tetraodontiformes vẽ theo kết quả nghiên cứu của Santini và ctv (2013)[3].

Cây phát sinh chủng loài vẽ theo kết quả nghiên cứu của Dahiana và ctv (2014)[7] khi xét cả các họ đã tuyệt chủng.

Tại Nước Ta[sửa|sửa mã nguồn]

Tại Nước Ta, theo hiệu quả tìm hiểu sơ bộ của Viện Nghiên cứu Hải sản thì trong những vùng biển của Nước Ta có khoảng chừng 46 loài trong 18 chi và 4 họ ( Diodontidae, Ostraciidae, Tetraodontidae, Triodontidae ), trong đó họ Cá nóc ( Tetraodontidae ) là hầu hết, chiếm khoảng chừng 85 % tổng trữ lượng cá nóc ở biển Nước Ta. Trữ lượng cá nóc trên toàn vùng biển Nước Ta năm 2005 khoảng chừng 37.400 tấn, trong đó trữ lượng ở vùng biển Trung Bộ khoảng chừng 16.000 tấn, tây Nam Bộ khoảng chừng 7.800 tấn và vịnh Bắc Bộ khoảng chừng 5.600 tấn. Người ta cũng đã thu mẫu và phân loại, định tên được 38 loài cá nóc thuộc 3 vùng biển Nước Ta .
Tại Nước Ta, người ta đã thực thi nghiên cứu và phân tích độc tố của 35 loài, trong đó :
Các bộ phận khác nhau của cá nóc có độc tính với mức độ rất khác nhau. Mức độ độc của hầu hết những loài hoàn toàn có thể được sắp xếp theo trật từ giảm dần của độ mạnh như sau : trứng, tinh hoàn, gan, ruột, da, thịt .

Theo giai đoạn trưởng thành và thuần thục sinh dục, cá nóc có độc tính cao ở giai đoạn 5 đối với cá đực và giai đoạn 6 đối với cá cái. Độc tính của cá nóc thường tăng cao vào các tháng 2-3 và 7-9 trong năm, đây cũng là mùa sinh sản của cá nóc. Kết quả xác định độc tố trong nước mắm chế biến từ cá nóc độc cho thấy độc tố có xu hướng giảm dần theo thời gian, nhưng vẫn tồn tại sự có mặt của độc tố trong sản phẩm sau 12 tháng theo dõi. Như vậy có thể cho rằng, sản phẩm chế biến từ cá nóc độc là không an toàn cho người sử dụng.

Độc tính cá nóc và điều kiện đảm bảo an toàn trong khi khai thác, kinh doanh, tiêu thụ là vấn đề cần được tiếp tục nghiên cứu nhằm sử dụng hợp lý nguồn lợi cá nóc, tránh lãng phí và tránh rủi ro cho người sử dụng. Cần lưu ý rằng, hiện nay ở Việt Nam chưa có thuốc điều trị ngộ độc do cá nóc. Vì vậy việc nghiên cứu cơ chế gây độc, thuốc điều trị ngộ độc và các bộ thử nhanh khi nhiễm độc tố là rất cần thiết đối với ngành y tế.

Độc tố cá nóc là chất có hoạt tính sinh học được nhiều nước trên quốc tế nghiên cứu và điều tra, đặc biệt quan trọng là Nhật Bản, Nước Hàn và Trung Quốc. Chúng được dùng trong y dược, điều tra và nghiên cứu khoa học và nghành nghề dịch vụ khác. Tuy nhiên, do lúc bấy giờ, tại Nước Ta chưa có chiêu thức giải quyết và xử lý độc tố cá nóc và chế biến cá nóc độc thì cần khuyến nghị ngư dân không đưa những loài cá nóc độc về bờ trên cơ sở tập huấn cho họ phương pháp phân biệt những loài cá nóc chứa độc và những loài cá nóc không chứa độc .

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

• Dữ liệu liên quan tới Tetraodontiformes tại Wikispecies
• Phương tiện liên quan tới Tetraodontiformes tại Wikimedia Commons

(tiếng Việt)

(tiếng Anh)

Source: https://thucanh.vn
Category: Chó cảnh