Dấu hỏi kỳ thị trong lòng xã hội

Sống chung với kỳ thị

Vài năm trước, tôi vẫn còn nhớ một lần đang khó khăn vất vả tìm đường ở TP HCM, hỏi một người trông xe ven đường rằng phố X ở đâu, thì nhận câu vấn đáp gây sững sờ : “ Không chỉ đường cho thằng Bắc Kỳ ” .
Tôi nổi giận, xuống xe và tranh cãi kinh hoàng với ông ta, thậm chí còn nếu không có người can và cả hai chỉ cần lời qua tiếng lại thêm, là chuyện này hoàn toàn có thể dẫn đến ẩu đả. Tôi về nhà, viết lên Facebook và sau đó vội vã xóa đi ( dù chỉ để số lượng giới hạn bè bạn ), vì nó tạo ra một làn sóng thù ghét ghê gớm quá. Người ta vào chửi ông chú kia không ra gì cả .

Ảnh: L.G.

Nếu tôi liên tục “ leo thang ”, đăng bài viết đó lên một nhóm có sức phủ rộng thì bạn hoàn toàn có thể tưởng tượng được sự khó chịu mà nó tạo ra. Từ một cuộc va chạm sau câu nói mang sắc tố tẩy chay, bạn hoàn toàn có thể khuấy lên một cuộc chửi bới lẫn nhau có quy mô gấp nhiều lần. Người ta giờ thậm chí còn hoàn toàn có thể xin địa chỉ để “ săn lùng ” một ai đó hành vi lệch chuẩn .
Bạn hoàn toàn có thể nghĩ rằng không có cái giá nào phải trả trong những cuộc cự cãi trên mạng, nhưng tâm lý kỹ lại, tôi e rằng có. Sự khó chịu của dư luận hoàn toàn có thể ngăn một ông chú khác nói thẳng ra ba chữ “ thằng Bắc Kỳ ” sau này, nhưng tâm ý tẩy chay vẫn ở đó, và thậm chí còn hằn sâu hơn. Ai đó trong đám đông sẽ củng cố thêm ẩn ức tẩy chay từ việc tham gia vào những cuộc tranh cãi kiểu vậy. Đây không phải một cuộc luận bàn xã hội. Đấy đơn thuần là một cuộc ném đá và phe “ yếu hơn ” sẽ ghi nhớ, rồi mang nó trở lại đời sống, dưới dạng kín kẽ hơn .
Không dễ để tẩy được những định kiến. Năm 2008, một cuộc khảo sát công khai minh bạch quy mô vương quốc cho thấy 4-6 % người Mỹ thừa nhận rằng họ không muốn bỏ phiếu cho bất kể ứng viên người Mỹ gốc Phi nào làm Tổng thống. Các học giả quốc tế cũng cho rằng tẩy chay, ở bất kỳ đâu, không thực sự suy giảm trên thực tiễn, mà chỉ trở nên gián tiếp và ngấm ngầm hơn. Tại Nước Ta, tất cả chúng ta không còn thấy nhiều sự tẩy chay công khai minh bạch như việc một công ty phủ nhận đảm nhiệm người quê tỉnh X, nhưng sự hoài nghi kiểu xì xầm “ thằng đó quê X đấy ” là có, thậm chí còn diễn ra hàng ngày, trong những cuộc chuyện phiếm .
Năm 2007, trong một bài báo có sức tác động ảnh hưởng được xuất bản trên tạp chí American Psychologist, chuyên viên tâm ý Derald Wing Sue của Đại học Columbia đã định nghĩa sự tẩy chay ngầm trong dòng chảy ứng xử xã hội hàng ngày này là “ công kích vi mô ” ( microaggression ) : “ những lời nói, hành vi hoặc môi trường tự nhiên tẩy chay diễn ra thường nhật, mặc dầu là cố ý hay vô ý, biểu lộ những sáng tạo độc đáo thù địch, xúc phạm hoặc xấu đi ” .
Sự tẩy chay biểu lộ theo những cách phức tạp và gián tiếp mà đến gần đây mới thực sự được thu hẹp trong những nghiên cứu và điều tra tâm ý xã hội. Global Language Monitor, một công ty chuyên nghiên cứu và phân tích và theo dõi khuynh hướng sử dụng ngôn từ trên quốc tế, thậm chí còn đã coi microaggression ( công kích vi mô ) là từ của năm năm ngoái, ghi nhận mức độ phổ cập tăng vọt của nó trong ngôn từ hàng ngày. Đến giờ, nếu bạn gõ lên Google từ này, thì bản thân nó và những biến thể sẽ cho về hơn 2 triệu tác dụng tìm kiếm .
Từ những nghiên cứu và điều tra trên, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể xem xét khi rơi vào những trường hợp bị tẩy chay. Ví dụ như khi tôi bị mắng là “ thằng Bắc Kỳ ”, đấy hoàn toàn có thể là những lời rất nặng nề, nhưng trong một ngữ cảnh nhất định, nó đơn thuần là chuyện cá thể, hoàn toàn có thể xảy ra hàng nghìn lần ở mức độ nhỏ hơn, mỗi ngày. Nó không phải chuyện một nhà máy sản xuất treo biển không tuyển công nhân quê ở X, hay một chủ trương nào đó hoàn toàn có thể ai đó có gốc gác từ đâu rơi vào thế yếu .
Nó sẽ chỉ trở thành yếu tố nếu sếp tôi nói ra câu đó, kèm theo sự “ đì đọt ” văn phòng, ví dụ điển hình thế. Những vướng mắc riêng giữa từng cá thể với nhau, nếu không có tính mạng lưới hệ thống và đi vào dòng thời sự chủ lưu, thường đến từ những ẩn ức góp nhặt, mà mỗi lần khuếch trương yếu tố riêng của mình, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể làm trầm trọng thêm sự tổn thương .
Câu chuyện ở đầu bài viết đã khép lại nhanh gọn, sau khi tôi gác lại tức bực và xóa bài đăng đi. Chúng ta chưa thể chấm hết trọn vẹn sự tẩy chay, vì nó không nhờ vào vào ý chí của bất kỳ ai. Chúng ta chỉ hoàn toàn có thể giảm đi những ẩn ức, bằng cách chỉ nhận diện và lên tiếng, khi nó thực sự đi vào chủ lưu, một cách có mạng lưới hệ thống .
Đấy có lẽ rằng là cách mà tất cả chúng ta phải sống chung với nhiều yếu tố : thừa nhận tính thực tiễn ngầm của nó, nhưng cũng không được cho phép nó đi vào trái tim mạng lưới hệ thống của tất cả chúng ta, cho đến khi nó biến mất trọn vẹn, từ trong nhận thức. Nếu có ngày hoàn hảo nhất đó .

Phạm An

Một quyền lực vô hình

Định kiến vùng miền sống sót ở nhiều dạng, chứ không chỉ có mấy câu nói xấu kiểu “ miền Tây sống không biết tiết kiệm chi phí ” hoặc “ mấy ông công tử TP.HN làm gì có chí tiến thủ ”. Hãy ví dụ : trong suốt nhiều thập kỷ, tất cả chúng ta có một khái quát được thừa nhận đến mức gần như hiển nhiên là “ Tây giàu ”. Từ quán nước đầu đình cho đến những dịch vụ công cộng của nhà nước đều có chủ trương bán giá đắt hơn “ cho khách quốc tế ”. Việc này trở thành thông lệ đến mức chẳng ai buồn xem xét và thấy nó xấu xí cả. Đó là định kiến vùng miền. Người Mỹ, người Anh hay người Nhật đã bị phân biệt đối xử trên đất Nước Ta suốt hàng thập niên vì “ họ giàu ” .

Ảnh : L.G.
Phải đến khi kinh tế tài chính tăng trưởng một chút ít, tất cả chúng ta mới nhận ra rằng thực ra cũng nhiều Tây nghèo. Nhiều khách du lịch đến Nước Ta cũng là người lao động, khó khăn vất vả tiết kiệm chi phí cả đời mới dám bay một chuyến Khu vực Đông Nam Á ( vì rẻ ). Rồi ta nhận ra rằng giàu hay nghèo gì cũng chẳng tương quan đến việc họ được đối xử thế nào. Bây giờ tổng thể những shop đều có giá niêm yết, in trên thực đơn, và việc ai đó cố ý bán đắt cho khách quốc tế giờ trở thành thứ đáng chê trách .
Đây không hẳn là một ví dụ về phân biệt vùng miền tại Nước Ta. Nhưng đây là một ví dụ để nhận ra rằng việc phân biệt đối xử rất dễ hình thành. Vì khái quát hóa về một vùng đất là thứ rất dễ Open trong văn hóa truyền thống ( thậm chí còn nó tiếp tục trở thành vật liệu của văn học thẩm mỹ và nghệ thuật ). Chúng ta không chỉ khái quát về “ Tây giàu ” và “ Ta nghèo ”, tất cả chúng ta sẽ luôn khái quát “ miền Tây ” thế này, “ miền Trung ” thế kia, TP. Hải Phòng là A và Thành Phố Đà Nẵng là B. Và đã là khái quát thì hiển nhiên sai .
Cách đây gần một thập niên, nhiều tờ báo phản ánh về một trong thực tiễn : những lao động Thanh Hóa, Nghệ An, thành phố Hà Tĩnh ( hay được gọi là “ dân vùng 4 ” theo tên của Quân khu 4 ) bị tẩy chay ở những KCN khu vực Đông Nam Bộ. Một số doanh nghiệp tại Tỉnh Bình Dương công khai minh bạch chủ trương : không tuyển lao động Thanh Hóa, Nghệ An. Hiện tượng này sau đó bị lên án can đảm và mạnh mẽ, và không còn tấm biển nào công bố ngang ngược như vậy nữa ; nhưng những tìm hiểu nhập vai của báo giới sau đó thu về những thông điệp ngầm : “ Có nhận hồ sơ rồi cũng dễ bị đánh trượt nếu đến từ những tỉnh này ” .
Thời đó, có 1 số ít quan điểm lý giải qua loa từ phía nhà tuyển dụng, rằng những địa phương này có chủ nghĩa cục bộ cao, hay kéo bè kéo cánh làm … mất đoàn kết trong công ty ( ? ). Đó cũng là một khái quát được nhiều người tin cậy. Chuyện lắng đi một thời hạn sau sự lên án can đảm và mạnh mẽ từ dư luận. Nhưng đến năm 2020, lại Open một biển tuyển dụng công nhân điện tử tại Tỉnh Bình Dương với dòng ghi chú : “ Không tuyển người thanh hóa, tỉnh nghệ an, hà tĩnh ” ( không viết hoa chữ nào ). Ví dụ thứ hai này kể cho tất cả chúng ta một đặc tính khác của phân biệt vùng miền. Đó là nếu nó đã hình thành thì rất khó xóa bỏ, chính do nó là cái giả định nằm trong đầu con người và được truyền khẩu – trở thành một tập quán văn hóa truyền thống chứ không phải một chính sách xã hội – nên rất khó kiểm soát và điều chỉnh .
Trong ví dụ thứ ba, tất cả chúng ta sẽ bàn về việc thật ra phân biệt vùng miền có dễ nhận diện không ? Nếu nói “ Thanh Hóa kiệt xỉ ” thì tất yếu là xấu ; nhưng có những ngữ cảnh khiến ta tự hỏi rằng liệu đó có phải chủ nghĩa xô-vanh hay không ?

Đó là khi trong chính sách đào tạo và bồi dưỡng nhân tài của nhiều tỉnh thành, có phần ghi chú rất rõ rằng người được nhận bồi dưỡng phải “có hộ khẩu tại địa phương”. Trong các bản báo cáo thành tích, thường xuyên có phần khẳng định rằng chính sách này đã giúp các nhân tài “đóng góp cho quê hương”.

Nếu như những tương hỗ cho nhân tài đã gồm có cam kết họ phải thao tác tại địa phương, thì có yếu tố gì với việc huấn luyện và đào tạo người sinh ra ở nơi khác, miễn là họ giỏi ? Nhân tài góp phần cho quê cha đất mẹ thì tốt hơn nhân tài góp phần cho nơi họ gọi là nhà chăng ? Điều này nghe hơi vô lý, thậm chí còn hoàn toàn có thể lập luận ngược lại : khi một người chọn một nơi xa nhà để góp sức, có nguyên do để tin rằng động lực của họ lớn hơn một người vốn đã có nhà cửa ở đó .
Nói tóm lại, khi bàn về chủ nghĩa phân biệt vùng miền, tất cả chúng ta nhận ra 3 đặc tính gây hoảng sợ : nó rất dễ hình thành – nó rất khó xóa bỏ triệt để – và ở đầu cuối là nó không dễ nhận diện. Nó là một con bạch tuộc vô hình dung, và hoàn toàn có thể ảnh hưởng tác động xấu đi đến cuộc sống con người. Hãy tưởng tượng rằng bạn là một lao động miền Trung tha phương, và bơ vơ giữa đất Tỉnh Bình Dương mà không biết vì sao mình không hề tìm được việc làm .
Và để can thiệp vào thứ này ; cần tìm cách chặt đi những cái xúc tu gây ảnh hưởng tác động lên xã hội của nó. Đây là lúc yếu tố lộ ra. Bạn hoàn toàn có thể kinh ngạc, khi biết rằng nếu một doanh nghiệp treo biển “ Không tuyển lao động X ”, họ sẽ không bị phạt. Luật Lao động lúc bấy giờ chỉ kiểm soát và điều chỉnh những “ Phân biệt đối xử về giới tính, dân tộc bản địa, màu da, thành phần xã hội, thực trạng hôn nhân gia đình, tín ngưỡng, tôn giáo, nhiễm HIV, khuyết tật hoặc vì nguyên do xây dựng, gia nhập và hoạt động giải trí công đoàn ”. Chưa có chữ nào về phân biệt vùng miền .
Nếu Luật được lao lý vừa đủ và ngặt nghèo, ta sẽ xử phạt và hủy hoại được phân biệt vùng miền trong tuyển dụng, dù cho cái chủ trương tuyển dụng đó chỉ được nói bằng lời ; thậm chí còn ta có quyền xét lại xem trong chủ trương tu dưỡng nhân tài của tỉnh nọ có phần ưu tiên cho người địa phương, thì đó có phải là phân biệt vùng miền không. Ta chỉ chống lại được một yếu tố nếu định nghĩa được nó .
Nhưng đã bàn đến việc kiến thiết xây dựng luật, nó hiển nhiên sẽ là một câu truyện rất dài. Và nhiều lúc dài như một tham vọng .

Đức Hoàng

Sự phổ biến đáng sợ

Một đêm nọ, cách đây vài năm, tại nhà của một họa sỹ có tiếng, chúng tôi tụ tập quanh chai rượu, trò chuyện văn nghệ. Rồi một “ nhà ” ào đến ( gọi là một “ nhà ” vì ông có nhiều tên tuổi rất kêu tương quan đến đủ nghành, từ thi ca, âm nhạc cho tới triết học ), hồn nhiên vô cùng. Phải thừa nhận, ông chuyện trò rất mê hoặc. Tất cả đều hào hứng nghe những gì ông nói như nuốt từng lời .

Sau một bài nói dài của ông, mọi người nâng ly. Tôi khẽ xin phép được sửa một từ ông mới nói ra. Thú thực, tính tôi cũng kiêu, đặc biệt quan trọng chẳng sợ những “ nhà ” như kiểu này. Và khi được sự chấp thuận đồng ý, tôi nói : “ Từ “ phân biệt chủng tộc ” mà anh nói thật ra là sai. Phải dùng từ “ tẩy chay chủng tộc ” mới đúng ”. Quan điểm của tôi rất rõ ràng. Phân biệt không phải là xấu. Thế giới vốn phong phú, và con người nên biết phân biệt để nhận ra vẻ đẹp phong phú ấy. Nhưng phân biệt để trân trọng độc lạ chứ không phải để tẩy chay độc lạ ” .
Mọi người tán đồng quan điểm của tôi đưa ra. “ Nhà ” kia cũng tán đồng, dù còn ngập ngừng và do dự biện giải thêm. Nhưng câu truyện của bàn tiệc hôm ấy rẽ hướng. Chúng tôi nói rất nhiều về thói tẩy chay vùng miền đang sống sót trong xã hội Nước Ta ngày hôm nay. Thực tế, tôi cũng từng là nạn nhân của tẩy chay vùng miền. Vào Nam lập nghiệp 20 năm, cũng tham gia vài chương trình này kia cho những kênh truyền hình. Cho đến một lần, tôi được nhà phân phối chương trình của một kênh tâm sự là “ Giám đốc đài anh cực thích chú nhưng ông ấy nói không đưa chú lên sóng được vì chú nói giọng Bắc Kỳ ” .
Tôi không quá buồn hay hụt hẫng vì “ mất thời cơ chạy show ”. Tôi cũng chẳng buồn vì bị tẩy chay là “ thằng Bắc Kỳ ”. Cơ bản, tôi quen rồi. Từng có lần, trong một cuộc trà dư tửu hậu, một người anh rất thân của tôi buột miệng : “ Anh không khi nào thích tuyển Bắc Kỳ vào công ty của mình ”. Biết là lỡ lời, sau đó anh ấy có xin lỗi tôi nhiều lần dù tôi nói “ em không giận ” và quả thực tôi chẳng giận. Tôi trơ rồi .
Cái sự tẩy chay người từ vùng miền khác, địa phương khác khá thông dụng trong xã hội nhưng thực tiễn, tất cả chúng ta đừng vội nghĩ chỉ có vùng miền, địa phương khác mới bị tẩy chay. Chúng ta rất dễ tẩy chay nhau, như thể từ vô thức tất cả chúng ta đã đeo mang định kiến kiểu đó rồi. Và tất cả chúng ta tẩy chay bằng mọi thứ độc lạ mà tất cả chúng ta nhận ra từ người khác. Đơn cử, từng có thời, ở ngay TP.HN thôi, khi mở màn vào trường PTTH, nhiều học viên đến từ những Q., huyện vùng ven bị đám “ trai phố cổ ” nhìn như “ lũ nhà quê ”. Đấy là một dạng tẩy chay phức tạp mà tất cả chúng ta nhiều khi lại không nghĩ là tẩy chay .
Một cái tẩy chay thông dụng khác, không xét đến nguồn gốc địa lý, chính là tẩy chay nghề nghiệp. “ Mấy thằng thi ĐH ba môn chín điểm chẳng biết làm nghề gì thì đi làm báo ” hay “ bọn nhà báo ” là một dạng ngôn từ tẩy chay nghề nghiệp quyết liệt nhất, và phổ cập nhất trên mạng xã hội thời điểm ngày hôm nay. Nhìn sâu về lịch sử vẻ vang, nó cũng chả khác gì cái tẩy chay “ đám xướng ca vô loài ” hay “ đồ nhà mõ ” ở thời những cụ thời xưa. Nó gần như một tẩy chay giai tầng khi kẻ tẩy chay cố xác lập cho mình một vị thế ở trên kẻ bị tẩy chay .
Và sự tẩy chay trong xã hội Việt lại càng được tiếp xúc bởi xu thế đám đông. Ví dụ để kể ra thì nhiều, nhưng nổi bật nhất là câu truyện tương quan đến văn nghệ gần đây. Một đạo diễn điện ảnh nổi tiếng tâm sự với tôi rằng : “ Anh rất thích làm phim chân thực về giọng nói. Nhân vật gốc Bắc phải nói giọng Bắc, nhân vật gốc Nam phải nói giọng Nam, nhân vật gốc Trung phải nói giọng Trung. Nhưng khó lắm em ạ. Phim mà như vậy, phát hành họ khước từ. Họ nói người theo dõi miền Nam nhiều, họ thích nghe giọng Nam ”. Đó có phải là tẩy chay không ?
Một câu truyện khác, gần đây, một công văn ý kiến đề nghị tương hỗ nghệ sỹ khó khăn vất vả được đưa ra. Thế là rất nhiều quan điểm cho rằng “ nghệ sỹ giàu như vậy, không lo tương hỗ chống dịch thì thôi, còn đi xin ”. Họ đều không hiểu trong thực tiễn là số lượng nghệ sỹ giàu rất hiếm. Họ chỉ nhìn vào những ca sỹ, diễn viên điện ảnh mà quên mất rằng một nghệ sỹ rối nước, xiếc cũng là nghệ sỹ. Có những người đã phải đi chạy xe ôm công nghệ tiên tiến khi dịch COVID-19 không cho họ điều kiện kèm theo đi diễn nữa. Định kiến rằng nghệ sỹ giàu đã sinh ra một thứ tẩy chay dễ dãi so với nghệ sỹ mà số đông là những người eo hẹp vô cùng .
Chúng ta đã trải qua rất nhiều kiểu tẩy chay kỳ lạ trong xã hội này. Như có thời, người ta tẩy chay bằng cấp, kỳ thị trường dân lập với quan điểm “ bọn học dân lập toàn bọn học dốt, trượt ĐH công lập mới vào dân lập ”. Tôi vẫn không hề quên, bạn tôi, học ĐH Mở, từng thảng thốt khi trong một trận bóng đá thuộc giải sinh viên TP. Hà Nội, khán đài có một biểu ngữ miệt thị những bạn học trường Mở là “ Ngủ mơ ” ( nói lái ) .
Tôi quen một chỉ huy của một đoàn ca múa nhạc ở một địa phương vùng cao. Trong đoàn, có cả người Kinh lẫn người dân tộc thiểu số. Và ngay trong đoàn, họ cũng đùa giỡn vô thức gọi người Kinh là “ xanh nhạt ” và người thiểu số là “ xanh đậm ”. Cái đùa của họ tưởng dễ bỏ lỡ, nhưng hoá ra, với mấy bạn bè người thiểu số, họ coi đó là một nỗi đau mà họ không hề nói ra .
Và tẩy chay thông dụng ở ta lại không đến từ định kiến của “ văn hoá thấp ” mà ngay cả giới tri thức cũng vô tình lậm vào nó khá nhiều. Những người được du học quốc tế nhìn những đồng nghiệp học trong nước đầy tẩy chay, với ý niệm “ bọn ếch ngồi đáy giếng ”. trái lại, những người trong nước lại tẩy chay “ đám quốc tế về ” là “ lũ vong bản ”. Kỳ thị này dễ bật lên trong những tranh luận về những yếu tố xã hội và ở thời mạng xã hội là công cụ hữu hiệu để diễn đạt này, nó Open phổ cập hơn rất nhiều .

Sự kỳ thị đến từ đâu? Có thể từ chính việc xã hội chưa tồn tại một hệ giá trị chung để người ta có thể dựa vào đó mà đánh giá mọi khác biệt một cách logic và bình tĩnh hơn. Cũng có thể nó xuất xứ từ chính các thất vọng, thất bại cá nhân và họ có nhu cầu công kích một ai đó, một nhóm nào đó cụ thể. Họ tìm chỗ dựa ở các đám đông, coi đám đông ấy là ưu việt hơn phần khác biệt còn lại, để từ đó kỳ thị bắt đầu.

Xã hội luôn sống sót xích míc. Điều đó ai cũng biết. Và xã hội Nước Ta thực tiễn còn suôn sẻ khi sự tẩy chay sắc tộc, chủng tộc, màu da không phổ cập bởi sự như nhau chủng tộc. Chúng ta không gặp những yếu tố nan giải như những nước phương Tây về thứ tẩy chay này nhưng thực tình, những tẩy chay khác như tẩy chay địa phương, nghề nghiệp, giai tầng … cũng cản trở tăng trưởng và tân tiến nhiều .
Đôi khi, tất cả chúng ta ngỡ chỉ là câu nói đùa, không chết ai cả, như cái cách tất cả chúng ta vẫn nghe “ người nước Huệ ” ( ám chỉ người Huế ), “ người quốc tế kia ” ( ám chỉ người Bắc ) nhưng thực ra, nó tạo ra những đường biên giới rất nguy cơ tiềm ẩn cho cộng tác, cho thao tác nhóm, cho kiến thiết xây dựng tập thể, những yếu tố vô cùng quan trọng trong những hoạt động giải trí sản xuất, kinh doanh thương mại, điều tra và nghiên cứu … thời điểm ngày hôm nay .

Hà Quang Minh

Source: https://thucanh.vn
Category: Chó cảnh