Bài 62: Viêm da do bọ chét

VIÊM DA DO BỌ CHÉT

( Flea dermatitis )

1. ĐẠI CƯƠNG

Bọ chét thuộc bộ Siphonaptera, không có cánh. Bọ chét sống kí sinh bên ngoài nhờ hút máu của những động vật hoang dã máu nóng, có vú và loài chim. Có tới trên 2.200 loài bọ chét. Trong đó có những loài thường gặp là :
– Bọ chét mèo ( Ctenocephalides felis ) : vật chủ chính của bọ chét là mèo nhà nhưng loài này cũng lây nhiễm cho hầu hết những loài chó trên quốc tế. Bọ chét mèo cũng hoàn toàn có thể có quy trình sinh học trên những loài động vật hoang dã ăn thịt khác và trên loài thú có túi. Loài người cũng hoàn toàn có thể bị bọ chét mèo cắn nhưng không hề bị lây nhiễm vì lí do bọ chét này không thích ứng được với thiên nhiên và môi trường trên vật chủ lạc chỗ là người .

–   Bọ chét chó ( Ctenocephalides canis).

– Bọ chét người ( Pulex irritans ) : có vai trò truyền bệnh dịch hạch từ người sang người .
– Bọ chét chuột phương Bắc ( Nosospsyllus fasciatus ) .
– Bọ chét chuột phương Đông ( Xenopsylla cheopis ) : là một loài côn trùng nhỏ kí sinh trên những động vật hoang dã gặm nhấm, đa phần là chuột và đóng vai tro là trung gian truyền bệnh dịch hạch và sốt phát ban chuột. Sự Viral bệnh xảy ra khi bọ chét hút máu loài gặm nhấm và sau đó hút máu người. Bọ chét chuột phương Đông được biết đến nhiều vì nó đóng vai trò trong reo rắc ‘ Cái chết đen ‘ bệnh dịch hạch .
Hiểu biết về sinh thái xanh của những loài bọ chét là rất quan trọng, giúp tất cả chúng ta nắm được sự phân bổ của chúng trên quốc tế, tỷ lệ, năng lực gây bệnh và truyền bệnh của chúng .
Bọ chét là loài kí sinh trùng biến thái trọn vẹn. Vòng đời của bọ chét khoảng chừng 20 đến 35 ngày phụ thuộc vào vào nhiệt độ và nhiệt độ của môi trường tự nhiên. Bọ chét tăng trưởng trong điều kiện kèm theo nóng ẩm, thích hợp ở nhiệt độ 21-35 ºC và nhiệt độ 70-85 %. Gặp điều kiện kèm theo không thuận tiện, nhiệt độ bất ngờ đột ngột hạ thấp thì bọ chét ngừng tăng trưởng và sống sót lê dài vài tháng đến một năm. Ở môi trường tự nhiên trong nhà bọ chét sinh sản quanh năm, ngoài trời chỉ tăng trưởng vào những tháng ấm. Ở miền Bắc nước ta, bọ chét tăng trưởng nhiều vào tháng 2 tháng 3 khi thời tiết chuyển từ mùa đông sang mùa xuân hè .
Vòng đời cuả bọ chét có 4 quy trình tiến độ : tiến trình trứng, ấu trùng, nhộng và trưởng thành. Vòng đời được khởi đầu từ bọ chét cái đẻ trứng .
Điểm đặc biệt quan trọng của bọ chét trưởng thành là khi có năng lực sinh sản thì chúng mới hút máu. Cả bọ chét đực và cái đều hút máu. Bọ chét trưởng thành hoàn toàn có thể nhịn đói và sống được vài tháng. Bọ chét cái chỉ đẻ trứng sau khi đã hút máu. Sau mỗi lần hút máu, mỗi bọ chét cái đẻ từ 2 – 20 trứng. Suốt cuộc sống một bọ chét cái đẻ khoảng chừng 800 trứng. Trứng hoàn toàn có thể dính trên da, lông của vật chủ hoặc rơi xuống đát. Vì vậy, thường những vùng đất mà vật chủ ngủ hoặc trú ngụ là môi trường tự nhiên sống tiên phong của trứng để tăng trưởng thành ấu trùng bọ chét .
Sau khoảng chừng 2 – 14 ngày, tùy theo điều kiện kèm theo thiên nhiên và môi trường, chúng nở thành ấu trùng không có chân. Ấu trùng sống ở đất, tăng trưởng bằng cách thay lông và lột xác 3 lần trong vòng 8 đến 24 ngày. Ấu trùng hoàn toàn có thể lê dài thời hạn tăng trưởng trên 6 tháng trong điều kiện kèm theo không thuận tiện. Ấu trùng bọ chét sống ở những kẽ sàn nhà, ga trải giường, thảm và ở chỗ ngủ của động vật hoang dã. Chúng không có chân nhưng hoạt động bằng lông cứng trên khung hình. Ấu trùng thích chỗ tối, khí ẩm, ở đó chúng ăn những mảnh chất hữu cơ như phân của bọ chét trưởng thành, phân và những mảnh thức ăn thừa của vật chủ .
Trước khi chuyển sang quy trình tiến độ nhộng bất hoạt, ấu trùng bọ chét tăng trưởng khá đầy đủ những bộ phận rồi tự nhả tơ quấn xung quanh mình để tạo thành kén ( nhộng ). Giai đoạn nhộng lê dài từ 5 – 7 ngày nhưng hoàn toàn có thể đến một năm trong những điều kiện kèm theo không thuận tiện .
Bọ chét trưởng thành có kích cỡ nhỏ, dài khoảng chừng 1,5 – 3,3 mm, mau đỏ thẫm hoặc đen, đôi chân sau đổi khác, trở nên dài, to mập để nhảy. Bọ chét trưởng thành hoàn toàn có thể nhảy cao đến 18 cm và xa đến 33 cm. Thân chúng dẹt ở hai bên, sống lưng có những gai hướng về phía sau làm hoạt động giải trí của chúng chỉ tiến về phía trước xuyên vào lông, tóc của vật chủ và giúp chúng không bị tuột ra ngoài. Bọ chét trưởng thành sống sót ở trong kén cho đến khi gặp vật chủ thích hợp. Tùy theo điều kiện kèm theo của thiên nhiên và môi trường, bọ chét trưởng thành hoàn toàn có thể ở trong kén tới 5 tháng để chờ vật chủ. Trong kén, bọ chét trưởng thành phân biệt được sự xuất hiện của vật chủ thích hợp bằng cảm nhận hơi nóng, mùi của khung hình vật chủ, luồng khí, rung động của sàn và môi trường tự nhiên xung quanh. Khi phát hiện được vật chủ thích hợp, bọ chét chui ngay ra khỏi cắn và tìm tới vật chủ. Đặc điểm sinh thái xanh này chính là lí do thấy bọ chét trưởng thành Open khi người ta trở lại nhà sau chuyến du lịch hoặc khi dọn đến nhà mới. Bọ chét tránh ánh sáng, thường tìm thấy trong những đám lông tơ, lông vũ của động vật hoang dã hoặc ở giường ngủ, quần áo của người. Do có năng lực nhảy rất xa do đó khi vật chủ bị chết, bọ chét hoàn toàn có thể nhảy tìm vật chủ khác. Bọ chét thường kí sinh ở chó, mèo, chuột và nhảy sang người .

2. NHẬN DẠNG

– Bọ chét trưởng thành có kích cỡ 0,5 – 3,5 mm
+ Màu sắc biến hóa từ hơi nâu đỏ đến nâu đen ( bọ chét chó hoặc mèo ) .
+ Không có cánh, thân dẹt theo 2 bên, người có nhiều gai xuôi về phía sau .
+ Hai càng sau mập và dài, dùng để nhảy .
– Ấu trùng dài 4 – 10 mm, màu trắng, không có chân nhưng rất cơ động .
– Nhộng được ngụy trang tốt vì rất dính và nhanh gọn được những hạt bụi, cát mịn bao quanh .

3. GÂY BỆNH VÀ TRUYỀN BỆNH

3.1. Bọ chét truyền bệnh

3.1.1. Truyền bệnh dịch hạch

Dịch hạch đã Open từ thời cổ xưa, sống sót đến thời nay. Trong vòng 2000 năm qua đã gây bốn trận đại dịch với số tử trận kinh khủng trong lịch sử vẻ vang trái đất. Nhất là 2 đại dịch vào thế kỷ VI làm chết gần 40 triệu người và thế kỷ XIV nổi tiếng với tên Trận Dịch Đen thời trung cổ, ước tính gây tủ vong cho khoảng chừng 25 triệu người châu Âu, 40 triệu người châu Á, châu Phi. Đến năm 1895, Alexandre Yersin là người tiên phong phát hiện ra căn nguyên của dịch hạch. Bệnh truyền nhiễm tối nguy hại do vi trùng Yersinia pestis gây ra. Đây là loài bệnh của quái vật truyền sang người .
Bọ chét là vật chủ trung gian truyền bệnh dịch hạch. Đầu tiên dịch hạch xảy ra ở những loài động vật hoang dã hoang dại như chuột và 1 số ít loài gặm nhấm khác. Kh chúng bị chết, bọ chét sẽ rời vật chủ sang đốt người và hoàn toàn có thể truyền bệnh cho người. Loại bọ chét chuột phương Đông ( Xenopsylla cheopis ) đóng vai trò chính trong việc truyền bệnh dịch hạch từ chuột sang người. Bọ chét chuột phương Đông không có hàm răng lược ở hàm và ở ngực. Đặc điểm này được dùng để phân biệt với những loại bọ chét mèo, bọ chét chó và những loài bọ chét khác. Sau đó bệnh hoàn toàn có thể truyền từ người sang người bởi họ chét người ( Pulex irritans ). Dịch hạch là bệnh có ổ dịch từ vạn vật thiên nhiên, rất nguy hại chính do nó xảy ra thoáng rộng ở những quần thể loài gặm nhấm. Trước đây, dịch hạch được gọi là ‘ cái chết đen ’ và là nguyên do gây ra những vụ dịch thảm khốc. Hiện nay, dịch hạch vẫn còn là bệnh rất nguy hại vì nó thường xảy ra thoáng rộng ở những quầ thể của những loại gặm nhấm. Ở vùng nông thôn, vùng miền núi, dịch hạch xảy ra khi con người đi vào vùng tiếp xúc với những loài động vật hoang dã hoang dã. Nguy hiểm nhất là những người thợ săn, họ hoàn toàn có thể bị bọ chét đã nhiễm bệnh dịch hạch chích đốt trong khi mang vác những động vật hoang dã vừa giết được. Ở những đô thị, dịch hạch hoàn toàn có thể xảy ra khi chuột sống quanh những khu dân cư bị nhiễm bệnh .
Ở Nước Ta trong thập niên 1960 – 1970, là nước đã báo cáo giải trình có số lượng bệnh nhân dịch hạch nhiều nhất nhì quốc tế với hàng ngàn trường hợp xảy ra hàng năm. Tại những vùng Nam Bộ và ven Tây Nguyên, do đặc thù rừng núi, hoang dã nên tiếp tục có dịch hạch xảy ra nhiều hơn miền Bắc .
Bệnh dịch hạch được biểu lộ bằng 3 thể lâm sàng là thể hạch, thể phổi và thể nhiễm trùng máu :
Thê hạch : bọ chét đã nhiễm vi trùng Yersinia pestis đốt người, truyền sang người Yersinia pestis gây viêm, sưng đau hạch vùng, kèm sốt trên 38 ºC. Các hạch bạch huyết chứa đầy vi trùng, đặc biệt quan trọng là hạch ở nách và bẹn. Nếu chẩn đoán và điều trị đúng, kịp thời thì bệnh nhân sớm khỏi bệnh. Nếu không được phát hiện, điều trị sớm thì tỷ suất tử trận hoàn toàn có thể chiếm tới 50 % .

Từ hạch, vi khuẩn dịch hạch vào máu gây nhiễm trùng huyết. Vi khuẩn nhân lên làm các nội tạng bị nhiễm độc tố gây nhiễm trùng toàn thân, xuất huyết, thân thể tím đen, viêm màng não… Bệnh nhân sẽ sốt cao 40 – 41ºC, rét run đau đầu dữ dội, tiêu chảy và nôn mữa nhiều lần, hốt hoảng, vật vã, kích động, nói sảng, thở nhanh nông.

Thể phổi : có những tổn thương tại phổi, lây lan rất mạnh do vi trùng dịch hạch thuận tiện phát tán từ người bệnh sang người lành qua nước bọt, đờm dãi khi ho hoặc hắt hơi. Bệnh nhân sốt cao, rét run, đau đầu, hoa mắt, chóng mặt, bức rứt. Khoảng 24 giờ sau bệnh nhân sẽ thấy đau tức ngực, khó thở, thở nhanh nông. Ho có đờm nhầy và loãng sau đặc dần, có máu hoặc có nước bọt. Nếu không được điều trị sớm thì hầu hết toàn bộ những trường hợp đều tử trận .
Thể phổi có hai loại : thể phổi nguyên phát do vi trùng dịch hạch được hít vào bằng đường hô hấp ( thường gặp ở thợ săn, những người sử dụng đồ lông thú ), những vi trùng dịch hạch khi hít phải sẽ xâm nhập vào phổi gây viêm phổi tiên phát, viêm hoại tử phổi, nhiễm độc dẫn đến suy hô hấp, tử trận. Thể phổi thứ phát là viêm phổi, bệnh nhân khạc ra máu, ra đờm. Trong đờm và máu có vi trùng dịch hạch, người ngoài hít phải vi trùng dịch hạch từ đờm bệnh nhân trở thành viêm phổi tiên phát rất nặng .
Để chẩn đoán sớm dịch hạch, cần chú ý quan tâm đến khu vực sinh sống có bọ chét, chuột, nhất là khi phát hiện có chuột chết, sau đó người bị sốt, nổi hạch … thì nhanh gọn đi khám bệnh. Với những người hay làm thịt chuột cũng cần rất là cẩn trọng nếu tay có vết xước vì vi trùng gây bệnh dịch hạch hoàn toàn có thể xâm nhập qua vết thương hở vào máu và gây bệnh .

3.1.1.1. Xét nghiệm

Bệnh phẩm : mủ ( hạch ), máu, đờm, nhầy họng, phủ tạng, huyết thanh chuột, bọ chét. Nhuộm gram soi dưới kính hiển vi thấy trực khuẩn dịch hạch Yersinia pestis bắt màu gram âm thuộc họ Enterobacteriaceae .
Nuôi cấy phân lập vi trùng .
Phát hiện kháng nguyên F1 .
Miễn dịch huỳnh quang .

3.1.2. Truyền bệnh sốt phát ban 

Bệnh xảy ra ở nhiều nơi trên quốc tế và thường được ghi nhận tại những vùng con người sống có nhiều chuột. Bệnh nhân gây do Rickettsia mooseri, gặp rải rát ở những đàn chuột. Vì vậy, bênh sốt phát ban do bọ chét còn được gọi là bệnh sốt phát ban chuột. Bệnh lây lan đa phần do bọ chét chuột và bọ chét mèo. Người bị lây nhiễm do ô nhiễm từ phân khô và xác bọ chét. Loài bọ chét chính có vai trò trung gian truyền bệnh là Xenopsylla cheopis .

3.1.2.1. Triệu chứng lâm sàng: Thời gian ủ bệnh từ 2 – 3 tuần, xuất hiện các ban đỏ ngoài da  vào khoảng ngày thứ 5, nhưng không xuất huyết. Thời gian sốt khoảng 2 tuần nhưng có thể rút ngắn khi sử dụng kháng sinh. Ít khi có biến chứng.

3.1.2.2. Xét nghiệm để chẩn đoán phân biệt với sốt phát ban do Rickettsia phát ban dựa trên phản ứng vi ngưng kết đặc hiệu với Rickrttisia mooseri ( hiệu giá tối thiểu 1/160 vào ngày thứ 10).

3.1.3. Truyền các bệnh sán

Bọ chét hoàn toàn có thể truyền những loại sán ở chuột là Dipylidium caninum, Hymenolepis fraterna và Hymenolepis diminuta. Người bị nhiễm những loại sán này là do nuốt phải ấu trùng bọ chét có chứa trứng sán. Sán trưởng thành sống trong ruột non của vật chủ chính ( chuột ). Những đốt sán có trứng tách khỏi chuỗi đốt sán hoặc thành đốt sán đơn độc hoặc thành chuỗi đốt sán ngắn hơn, rồi sau đó chúng vận động và di chuyển tự do trong ruột qua hậu môn ra ngoài môi trường tự nhiên hoặc thấy trong phân chuột. Bằng cách chuyển dời theo nhu động của những đốt sán có trứng, chúng ly giải trứng rơi vãi trên nền nhà và xung quanh hậu môn chuột. Trứng này được ấu trùng bọ chét tiêu hóa .

3.1.3.1. Biểu hiện lâm sàng:

Từ nhẹ đến vừa với những triệu chứng : chán ăn, biến ăn, rối loạn tiêu hóa nhẹ, khó tiêu, đau bụng, tiêu chảy và ngứa vùng xung quanh hậu môn, suy nhược, thiếu máu, gầy sụt .

3.2. Bọ chét gây bệnh

3.2.1. Triệu chứng lâm sàng

Ngoài truyền bệnh, bọ chét hoàn toàn có thể gây những bệnh da. Khi bọ chét đốt người để hút máu sẽ gây phản ứng dị ứng ở da. Đó là phản ứng của khung hình với nước bọt của bọ chét tiết ra khi đốt người. Thời gian Open phản ứng da tùy thuộc vào từng đối tượng người dùng thường trong khoảng chừng từ 12 đến 24 giờ sau khi bị bọ chét đốt. Trường hợp phản ứng muộn hoàn toàn có thể Open sau 1 tuần. Ở Nước Ta thường gặp bọ chét chó ( Ctenocephalides felis ) và bọ chét mèo ( Ctenocephalides canis ). Ngứa là triệu chứng chính Open sau khi bị bọ chét đốt. Ngứa làm bệnh nhân gãi hoàn toàn có thể gây trầy xước da, sau Open những sẩn huyết thanh size 1 – 2 mm, giờ cao hơn mặt da, đỉnh chóp sẩn có mụn nước nhỏ .
Những trường hợp phản ứng mạnh ( hay gặp ở trẻ nhỏ ) hoàn toàn có thể thấy Open bọng nước tại vị trí bọ chét đốt, xung quanh có quầng đỏ gây viêm quầng hoặc gây viêm tấy đỏ lan tỏa, bội nhiễm … Những trường hợp phản ứng nhẹ thì chỉ thấy ban đỏ tại nơi bọ chét đốt giống như muỗi đốt .
Vị trí thương tổn thường gặp ở phần da hở hoặc ở những vùng da tiếp xúc trực tiếp với con vật khi người ta ôm, bế chúng như : vùng cổ, mặt, tay, chân, vùng quanh thắt lưng .

4. CÁC BIỆN PHÁP PHÒNG CHỐNG BỆNH

Các giải pháp phòng chống được sử dụng tùy tiềm năng là diệt bọ chét truền bệnh hay bọ chét thường thì .

Để phòng chống bệnh dịch hạch và bệnh dịch sốt phát ban do bọ chét truyền phải kết hợp hai biện pháp: diệt chuột và phun hoặc rắc hóa chất tiêu diệt bọ chét vào nơi sống của chuột.

Đối với những loài bọ chét gây phiền hà hoàn toàn có thể sử dụng những giải pháp tự bảo vệ cá thể như chất xua đuổi côn trùng nhỏ, dùng quần áo tầm hóa chất diệt côn trùng nhỏ. Cần vệ sinh nhà cửa, phòng ngủ, tiếp tục giặt chăn màn, phun hoặc rắc hóa chất diệt côn trùng nhỏ vào những khe, kẽ, góc phòng .
Đối vớ bọ chét chó, mèo sử dụng hóa chất rắc, phun, tắm vào lông của chúng hoặc dùng lufenuron. Lufenuron theo máu được bọ chét cái hút vào khi đốt vật chủ có tính năng ngăn cản sự tăng trưởng của trứng. Ngoài ra, hoàn toàn có thể sử dụng vòng cổ có tầm hóa chất diệt bọ chét cho động vật hoang dã .

(Tài liệu được biên soạn bởi PGS. TS. Trần Văn Tiến của Bộ môn Da liễu, trường Đại học Y Hà Nội)

Source: https://thucanh.vn
Category: Chó cảnh