Các sách từ điển thành ngữ tục ngữ Nước Ta đều không thấy lý giải nghĩa đen, mà chỉ diễn giải nội dung : “ Mèo nhà khác đến nhà mình thì khó làm ăn, trái lại chó nhà khác đến thì nhà mình sẽ làm ăn thịnh vượng [ theo mê tín dị đoan ] ” ( “ Từ điển thành ngữ và tục ngữ Nước Ta ” của Nhóm Vũ Dung-Vũ Thuý Anh-Vũ Quang Hào ) ; “ Mèo tự tìm tới nhà ai thì nhà ấy rồi sẽ trở nên khốn khó ; chó tự tìm tới nhà ai thì nhà ấy rồi sẽ trở nên giàu sang ” ( “ Từ điển tục ngữ Việt ” – Nguyễn Đức Dương ) ; “ Mèo nhà khác đến nhà mình thì khó làm ăn, ngược lại, chó nhà khác đến nhà mình thì sẽ làm ăn thịnh vượng ” ( “ Thành ngữ tục ngữ Nước Ta ” – Bùi Hạnh Cẩn-Bích Hằng-Việt Anh ) ; hoặc như từ điển của GS Nguyễn Lân chỉ “ lý giải ” ngắn gọn “ Lời nói dị đoan không có địa thế căn cứ ” !
Tuy nhiên, đã có không ít bài viết giải thích câu tục ngữ này. Đáng chú ý là bài “Lý giải “Mèo đến thì khó, chó đến thì sang” (kienthuc.net), dẫn ý kiến của nhiều nhà nghiên cứu:
-GS.TS Ngô Đức Thịnh, cho rằng, tục ngữ bắt nguồn từ “những câu chuyện về con chó liên quan đến cả một triều đại của Lý Công Uẩn”. Như năm Lý Công Uẩn sinh ra (Giáp Tuất-974), ở quê ông có con chó đẻ con sắc trắng, đốm lông hình chữ “Vương” trên lưng. Năm Lý Công Uẩn dời đô từ Hoa Lư ra Thăng Long lại có con chó mẹ từ núi Ba Tiêu, châu Bắc Giang, bơi qua sông Cái, rồi lên ở trên núi Nùng, đẻ được một chó con, đến năm Nhâm Tuất, hai chó đều hóa, nơi này sau dựng “Chính điện đài”.
– Ths Vũ Đức Huynh, cho rằng, “ dân gian dựa vào đặc tính của 2 con vật này mà phát minh sáng tạo ra tục ngữ ”. Ví như, chó là con vật trung thành với chủ, có trí nhớ tốt, “ khi chó đến nhà là nhà có kẻ canh nhà, giữ của, bộc lộ của thần giữ của nên sẽ phong phú ”. trái lại với chó, mèo khi có ăn thì ở lại, không có ăn bỏ đi, “ biểu lộ sự mất của và người ta ý niệm mèo đến là mang điều xui, sự nghèo hèn … ”. Mặt khác ( vẫn theo Ths Vũ Đức Huynh ) còn có sự ảnh hưởng tác động của “ trường khí ”, tức “ giống mèo rất khoái những khu vực có bức xạ hay trường khí xấu. trái lại, con chó lại khoái những khu vực vị trí có bức xạ, trường khí tốt ”, v.v …
Điều mê hoặc là người Trung Quốc cũng có câu y hệt “ Mèo đến thì khó, chó đến thì giàu ” ( Miêu lai cùng, cẩu lai phú-貓來窮狗來 ). Theo đó, họ ý niệm, mèo vô chủ ( lưu lãng miêu-流浪貓 ) tự nhiên đến nhà, là điềm gia chủ sắp đến vận nghèo nàn ; ngược lại, chó vô chủ ( lưu lãng cẩu-流浪狗 ) tự dưng đến nhà, là điềm gia chủ sẽ được giàu sang. Và họ cho rằng, điều này không hẳn là mê tín dị đoan. Nguyên do thời xưa, chỉ có nhà giàu, nền nhà mới lát gạch ; còn nhà nghèo nền đất thô sơ, chuột bọ đào hang hốc trú ngụ rất nhiều. Đó chính là nguyên do khiến mèo để mắt tới nhà nghèo. Trong khi nhà giàu, bữa ăn thường có thịt, mà chó thì cực thính mũi, nên nó tìm đến nhà sung túc. Theo đó, chó hoang, chó vô chủ tự dưng tìm đến nhà ai, tựa như một sự tiên đoán về vận tài phú của gia chủ. Tục ngữ Hán có câu “ Con không chê mẹ xấu, chó không chê nhà nghèo ” ( Nhi bấthiềm mẫu xú, cẩu bất hiềm gia bần-兒不嫌母醜, 狗不嫌家貧 ). Vẫn theo cách lý giải của người Trung Quốc, chó là người bạn trung thành với chủ nhất của con người. Chó sủa “ wàng ”, giống âm của chữ “ vượng ” 旺, đồng nghĩa tương quan cát tường như ý, tài phú sẽ đến. Trong khi con mèo kêu “ miāo ” ( 喵 ), giống như âm chữ “ miè ” 滅 ( diệt ) ; “ méi ” 沒 ( một ), đều mang nghĩa là “ tiêu tan ”, “ mất mát ”, “ chết chóc ” ( * ). Bởi vậy, mèo hoang đến nhà là điều tối kỵ. Theo đó, người Trung Quốc còn có câu “ Chó đến thì tiền tài, mèo đến thì tang ma ” ( Cẩu lai tài, miêu lai hiếu-狗來財, 貓來孝 ) … Trong khi đó, dân gian Nước Ta cũng có một hướng lý giải tựa như : tiếng chó sủa “ gâu gâu ”, “ giâu giâu ”, gần giống như “ giầu, giầu ” ; tiếng mèo kêu “ ngheo ngheo ” gần giống như “ nghèo nghèo ”, nên có chuyện kiêng cự. Ngoài ra, nếu như tiếng sủa của chó, hoặc sự hiện hữu, sát cánh của con chó luôn đem đến cho người ta cảm xúc yên tâm, vững tin, kể cả trong đêm hôm ; thì tiếng kêu, gào của con mèo trong đêm vắng vẻ, hoặc ở những ngôi nhà hoang, lại giống như tiếng ma hờn, quỷ khóc rợn người. Mèo có tập tính tựa như sống nửa hoang dã. Chúng Open bất thần, bất ngờ nhảy vụt qua tựa như những bóng ma .
Cách lý giải dựa trên tập tính của những con vật, dù của dân gian Trung Quốc hay Nước Ta, theo chúng tôi là có cơ sở trong thực tiễn .
Trở lại với cách diễn giải và giải thích của các nhà biên soạn từ điển và nghiên cứu văn hoá dân gian Việt Nam.
Các nhà biên soạn từ điển diễn giải “ chó nhà khác ”, “ mèo nhà khác ” đến nhà mình ; hay “ mèo tự tìm đến nhà ai ”, “ chó tự tìm đến nhà ai ”, theo chúng tôi là chưa rõ nghĩa. Bởi “ mèo ”, hay “ chó ” ở đây phải hiểu là những con mèo, con chó hoang, vô chủ ( đúng như cách hiểu của người Trung Quốc là “ lưu lãng miêu ” ; “ lưu lãng cẩu ” ), chứ không phải là mèo, chó của “ nhà khác ”. Có nghĩa, những con mèo, con chó hoang này Open như một “ thiên sứ ” báo hiệu lành dữ cho gia chủ thì mới linh. Theo đó, cũng là chó mèo đến nhà, nhưng là chó mèo hàng xóm ( biết rõ chó mèo có chủ ), thì người ta hoàn toàn có thể sẵn sàng chuẩn bị đánh đuổi cả hai ( để tránh chúng ỉa bậy, ăn vụng … ), chứ không có chuyện đón đợi, mừng quýnh. Thế nên, dân gian có câu “ Ai nuôi chó một nhà, ai nuôi gà một sân ”, để tỏ ý hàng xóm láng giềng phải nên thông cảm cho nhau, nếu chó, gà nhà này lỡ sang nhà khác gây chuyện phiền phức là vậy .
Với cách lý giải của GS.TS Ngô Đức Thịnh, theo chúng tôi, nội dung câu tục ngữ đơn thuần xuất phát từ ý niệm dân gian, chứ không tương quan đến những yếu tố “ cung đình ” ( đơn cử quan điểm “ những câu truyện về con chó tương quan đến cả một triều đại của Lý Công Uẩn ” của ông ). Bởi đó là điềm “ sinh thánh đế ”, tương quan đến yếu tố phong thuỷ ( trong định đô ở Thăng Long ), chứ không phải chuyện tài phú, bần hàn theo ý niệm dân gian. Trong khi đó, yếu tố lịch sử dân tộc chỉ được GS.TS Ngô Đức Thịnh “ lắp ghép ” vào vế sau câu tục ngữ ( “ chó đến thì giàu ” ), còn vế đầu ( “ mèo đến thì khó ” ), đã không được ông lý giải ( theo nguyên tắc, cũng phải xuất phát từ một sự tích, hay thần thoại cổ xưa lịch sử dân tộc nào đó tương quan đến con mèo ). Mặt khác, GS.TS Ngô Đức Thịnh lý giải ra sao, khi người Trung Quốc cũng có ý niệm tương tự như ?
Rất khó xác định người Trung Quốc đã vay mượn câu tục ngữ của người Việt Nam, hay ngược lại. Bởi quá trình giao lưu văn hoá, hoặc đặc điểm sinh hoạt, cư trú của các dân tộc gần nhau, có thể xuất hiện những sản phẩm văn hoá, vật chất giống nhau. Điều đó có thể do vay mượn, ảnh hưởng lẫn nhau, nhưng cũng có thể là những sáng tạo độc lập. Chuyện giống nhau chỉ là ngẫu nhiên. Ví như, dân gian Trung Quốc, và Việt Nam cùng căn cứ tiếng sủa của chó, mèo để suy đoán, (dù theo hai cách khác nhau, nhưng cuối cùng đều dẫn đến ý nghĩa giống nhau).
Bởi thế, theo chúng tôi, câu tục ngữ “ Mèo đến thì khó, chó đến thì giàu ”, chỉ hoàn toàn có thể sống sót, lưu truyền được ở Trung Quốc, khi nó xuất phát từ chính sự quan sát, chiêm nghiệm của dân gian Trung Quốc về tập tính của hai loài vật nuôi chó và mèo ( giống như dân gian Nước Ta ), chứ không hề đơn thuần xuất phát từ tích truyện “ Cẩu Nhi ” ( chỉ có ở Nước Ta ) .
Nhiều câu tục ngữ mang sắc tố thần bí, khó lý giải, vốn xuất phát từ những quan sát rất đơn cử của dân gian. Tuy nhiên, vì trải qua nhiều đời lưu truyền, điều kiện kèm theo kinh tế tài chính, phong tục tập quán đã biến hóa, những nguyên do đơn cử cứ lu mờ dần, rồi chìm vào màn sương huyền bí. Chuyện lý giải cho rành rẽ không hề đơn thuần. Tuy nhiên, dù đoán già đoán non, đưa ra nhiều cách lý giải, cũng nên lựa chọn cách lý giải nào mang tính biện chứng, có lý nhất, chứ không nên gán ghép cho dân gian một cách dễ dãi, khiên cưỡng. Câu tục ngữ “ Mèo đến thì khó, chó đến thì giàu ” là một ví dụ nổi bật .
Hoàng Tuấn Công / Xuân Mậu Tuất 2018
Source: thucanh.vn
Category: Chó cảnh
