Peru – Wikipedia tiếng Việt

Peru (tiếng Tây Ban Nha: Perú, phát âm [peˈɾu]), tên chính thức là Cộng hòa Peru (tiếng Tây Ban Nha: República del Perú, phát âm [reˈpuβlika ðel peˈɾu]  ( nghe)), là một quốc gia nằm ở phía Tây Nam Mỹ. Về phía bắc, Peru có biên giới với Ecuador và Colombia, về phía đông là Brasil, về phía đông nam là Bolivia, ở phía nam là Chile, phía tây Peru là Thái Bình Dương.

Lãnh thổ Peru là quê nhà của nhiều nền văn hóa truyền thống cổ đại, trải dài từ văn minh Norte Chico – một trong những nền văn minh cổ xưa nhất trên quốc tế, đến Đế quốc Inca – vương quốc lớn nhất châu Mỹ thời kỳ tiền Colombo. Đế quốc Tây Ban Nha chinh phục khu vực vào thế kỷ XVI và thiết lập một phó vương quốc với thủ đô hà nội tại Lima. Sau khi giành được độc lập vào năm 1821, Peru trải qua những quy trình tiến độ bất ổn định chính trị và khủng hoảng cục bộ ngân sách, cũng như những quá trình không thay đổi và kinh tế tài chính tân tiến .

Peru là một nước cộng hòa dân chủ đại nghị, được chia thành 25 vùng. Địa lý Peru biến đổi từ các đồng bằng khô hạn ở vùng duyên hải Thái Bình Dương đến các đỉnh của dãy Andes và các khu rừng nhiệt đới ở bồn địa Amazon. Peru là một quốc gia đang phát triển, có chỉ số phát triển con người ở mức cao và mức nghèo là khoảng 25,8%.[8] Các hoạt động kinh tế chính của quốc gia gồm có khai mỏ, chế tạo, nông nghiệp và ngư nghiệp.

Peru là vương quốc đa sắc tộc, với dân số ước tính là 30,4 triệu, thành phần dân tộc bản địa gồm có người da đỏ, người gốc Âu, người gốc Phi và người gốc Á. Ngôn ngữ chính được nói là tiếng Tây Ban Nha, tuy nhiên một lượng đáng kể người Peru nói tiếng Quechua hay những ngôn từ địa phương khác. Sự tích hợp của những truyền thống lịch sử văn hóa truyền thống khiến cho Peru có sự phong phú lớn trên những nghành nghề dịch vụ như thẩm mỹ và nghệ thuật, nhà hàng, văn chương và âm nhạc .

Từ Peru có khởi nguyên trong các ngôn ngữ khác nhau ở nam bộ Pháp và tây bắc bộ Tây Ban Nha và cũng tìm thấy tại xứ Corse, tuy nhiên đối với người châu Âu, từ Peru là phù hợp nhất để thay thế tên gọi nguyên bản Birú, là tên của một quân chủ bản địa sống vào đầu thế kỷ XVI gần vịnh San Miguel thuộc Panama ngày nay.[9] Khi các nhà thám hiểm Tây Ban Nha đến thăm lãnh thổ của ông vào năm 1522, đó là phần cực nam của Tân Thế giới mà người châu Âu biết đến.[10] Do đó, khi Francisco Pizarro khám phá khu vực ở xa hơn về phía nam, chúng được đặt tên là Birú hay Peru.[11]

Vương quốc Tây Ban Nha trao cho tên gọi này địa vị pháp lý trong Capitulación de Toledo năm 1529, theo đó gọi tên Đế quốc Inca là tỉnh Peru.[12] Dưới sự cai trị của Tây Ban Nha, quốc gia nhận tên gọi Phó vương quốc Peru, và trở thành nước Cộng hòa Peru sau chiến tranh giành độc lập.

Bản đồ địa hình PeruPeru là một vương quốc trên bờ biển phía tây TT của Nam Mỹ đối lập với Thái Bình Dương. Nó nằm trọn vẹn ở Nam bán cầu, cực bắc của nó đạt tới 1,8 phút vĩ độ hoặc khoảng chừng 3,3 km ( 2,1 mi ) về phía nam của đường xích đạo. Peru có chung biên giới đất liền với Ecuador, Colombia, Brasil, Bolivia và Chile, với biên giới đất liền dài nhất được san sẻ với Brasil .

Peru có diện tích 1.285.216 km2 (496.225 dặm vuông Anh), nằm ở tây bộ Nam Mỹ. Quốc gia này có biên giới với Ecuador và Colombia ở phía bắc, Brasil ở phía đông, Bolivia ở phía đông nam, Chile ở phía nam, và phía tây là Thái Bính Dương. Dãy núi Andes chạy song song với Thái Bình Dương; dãy núi này phân quốc gia thành ba khu vực về mặt địa lý. costa (duyên hải) ở phía tây là một đồng bằng hẹp, phần lớn là khô hạn ngoại trừ các thung lũng hình thành từ các sông theo mùa. sierra (đất cao) là khu vực Andes; gồm có cao nguyên Altiplano và đỉnh cao nhất quốc gia là Huascarán với cao độ 6.768 m (22.205 ft).[13] Vùng thứ ba là selva (rừng rậm) với địa hình bằng phẳng trải rộng với các rừng mưa Amazon mở rộng về phía đông. Khoảng 60% diện tích quốc gia thuộc vùng thứ ba này.[14]

Hầu hết sông tại Peru bắt nguồn từ các đỉnh của dãy Andes và chảy vào một trong ba lưu vực. Những sông đổ về Thái Bình Dương có đặc điểm là dốc và ngắn, dòng chảy không liên tục. Các chi lưu của sông Amazon có chiều dài lớn hơn, có dòng chảy lớn hơn nhiều, và có độ dốc nhỏ hơn khi ra khỏi khu vực sierra. Các sông đổ vào hồ Titicaca thường có chiều dài ngắn và có dòng chảy lớn.[15] Các sông dài nhất chảy qua lãnh thổ Peru là Ucayali, Marañón, Putumayo, Yavarí, Huallaga, Urubamba, Mantaro, và Amazon.[16]

Ảnh hưởng của dãy Andes và hải lưu Humboldt khiến quốc gia này có sự đa dạng rất lớn về khí hậu. Khu vực costa có nhiệt độ ôn hòa, lượng mưa thấp, độ ẩm cao, trừ phần phía bắc ấm hơn và có lượng mưa lớn hơn.[17] Khu vực sierra có mưa thường xuyên vào mùa hạ, nhiệt độ và ẩm độ giảm theo cao độ cho đến các đỉnh núi đóng băng của dãy Andes.[18] Khu vực selva có đặc trưng là lượng mưa lớn và nhiệt độ cao, ngoại trừ phần cực nam- là nơi có mùa đông lạnh và có mưa theo mùa.[19] Do địa hình và khí hậu đa dạng, Peru có đa dạng sinh học cao với 21.462 loài thực vật và động vật ghi nhận được tính đến năm 2003; 5.855 trong số đó là loài đặc hữu.[20]

Những hình vẽ trên cao nguyên NazcaCác vật chứng sớm nhất về sự hiện hữu của con người tại chủ quyền lãnh thổ Peru có niên đại khoảng chừng 9.000 năm TCN. [ 21 ] Xã hội phức tạp cổ nhất được biết đến tại Peru là văn minh Norte Chico, nền văn minh này hưng thịnh dọc theo bờ biển Thái Bình Dương trong khoảng chừng từ 3.000 đến 1.800 TCN. [ 22 ] Theo sau những tăng trưởng bắt đầu này là những nền văn hóa truyền thống khảo cổ học như Cupisnique, Chavin, Paracas, Mochica, Nazca, Wari, và Chimú. Vào thế kỷ XV, người Inca nổi lên thành một vương quốc hùng mạnh, tạo thành đế quốc lớn nhất châu Mỹ thời kỳ tiền Colombo, Đế quốc Inca sống sót gần một thế kỷ. [ 23 ] Các xã hội Andes dựa vào nông nghiệp, sử dụng những kỹ thuật như thủy lợi và ruộng bậc thang ; chăn nuôi lạc đà và ngư nghiệp cũng là hoạt động giải trí quan trọng. Tổ chức xã hội dựa trên sự hỗ thù và tái phân phối do những xã hội này không có khái niệm về thị trường hay tiền tệ. [ 24 ]

Vào tháng 12 năm 1532, một toán conquistador dưới quyền chỉ huy của Francisco Pizarro đánh bại và bắt giữ Hoàng đế Inca Atahualpa. Mười năm sau, Vương quốc Tây Ban Nha thiết lập Phó vương quốc Peru để quản lý hầu hết các thuộc địa tại Nam Mỹ của họ.[25] Phó vương Francisco de Toledo tái tổ chức quốc gia trong thập niên 1570, hoạt động kinh tế chính là khai mỏ bạc và nguồn lao động chính là những lao động cưỡng bức người da đỏ.[26]

Quảng trường chính của Lima khoảng chừng năm 1843 .Các thoi bạc của Peru phân phối thu nhập cho Vương quốc Tây Ban Nha và thôi thúc một mạng lưới mậu dịch phức tạp trải rộng đến tận châu Âu và Philippines. [ 27 ] Tuy nhiên, vào thế kỷ XVIII, sản lượng bạc suy giảm và kinh tế tài chính đa dạng hóa khiến cho thu nhập của vương thất Tây Ban Nha giảm mạnh. [ 28 ] Nhằm phản ứng, triều đình phát hành những cải cách Bourbon, với một loạt những chiếu chỉ nhằm mục đích tăng thuế và phân loại Phó vương quốc. [ 29 ] Các luật mới kích động những cuộc nổi dậy như của Túpac Amaru II, tuy nhiên tổng thể đều bị đàn áp. [ 30 ]Vào đầu thế kỷ XIX, trong khi hầu hết Nam Mỹ bị cuốn vào những đại chiến giành độc lập, thì Peru vẫn là một thành trì của những người bảo hoàng. Do giới tinh hoa xê dịch giữa giải phóng và trung thành với chủ với chế độ quân chủ Tây Ban Nha, Peru chỉ giành được độc lập sau khi bị chiếm đóng do chiến dịch quân sự chiến lược của José de San Martín và Simón Bolívar. [ 31 ] Trong những năm đầu cộng hòa, đấu tranh cục bộ nhằm mục đích giành quyền lực tối cao giữa những chỉ huy quân sự chiến lược khiến cho chính trị bất ổn định. [ 32 ]Đặc tính dân tộc bản địa Peru được rèn luyện trong tiến trình này, khi mà những kế hoạch của Simón Bolívar nhằm mục đích xây dựng một Liên minh Mỹ Latinh gặp khó khăn vất vả và một liên minh với Bolivia sớm tàn. [ 33 ] Từ thập niên 1840 đến thập niên 1860, Peru trải qua một quy trình tiến độ không thay đổi trong nhiệm kỳ tổng thống của Ramón Castilla nhờ thu nhập quốc gia tăng lên từ xuất khẩu phân chim. [ 34 ] Tuy nhiên, đến thập niên 1870, tài nguyên này bị hết sạch, vương quốc lâm vào thực trạng nợ nần nghiêm trọng, và đấu tranh chính trị lại nổi lên. [ 35 ]Peru chiến bại trước Chile trong Chiến tranh Thái Bình Dương 1879 – 1883, phải nhượng hai tỉnh Arica và Tarapacá theo những hiệp ước Ancón và Lima. Tiếp sau đấu tranh nội bộ hậu chiến là một quá trình không thay đổi dưới sự chỉ huy của Đảng Bình dân, quy trình tiến độ này lê dài đến khi mở màn chính sách độc tài của Augusto B. Leguía. [ 36 ] Đại khủng hoảng cục bộ khiến Leguía bị hạ bệ, hồi sinh rối loạn chính trị, và Đảng Nhân dân Cách mạng châu Mỹ ( APRA ) nổi lên. [ 37 ] Trong ba thập niên sau đó, chính trị Peru có đặc thù là thực trạng kình địch giữa tổ chức triển khai này và một liên minh của giới tinh hoa và quân sự chiến lược. [ 38 ]Năm 1968, Lực lượng vũ trang Peru dưới sự chỉ huy của Tướng General Juan Velasco Alvarado thực thi thay máu chính quyền chống Tổng thống Fernando Belaunde. Chế độ mới cam kết cải cách triệt để nhằm mục đích thôi thúc tăng trưởng, tuy nhiên không nhận được ủng hộ thoáng rộng. [ 39 ] Năm 1975, Tướng Francisco Morales Bermúdez thay thế sửa chữa Velasco, làm tệ liệt những cải cách, và giám thị việc tái lập chính sách dân chủ. [ 40 ] Trong thập niên 1980, Peru phải đương đầu với nợ quốc tế lớn, lạm phát kinh tế ngày càng tăng, kinh doanh ma túy nổi lên, và đấm đá bạo lực chính trị quy mô lớn. [ 41 ] Trong nhiệm kỳ tổng thống của Alberto Fujimori ( 1990 – 2000 ), vương quốc khởi đầu hồi sinh ; tuy nhiên, những cáo buộc độc đoán, tham nhũng, và vi phạm nhân quyền buộc Fujimori phải từ nhiệm sau cuộc bầu cử năm 2000 gây tranh cãi. [ 42 ] Từ khi chính sách của Fujimori kết thúc, Peru nỗ lực chống tham nhũng trong khi duy trì tăng trưởng kinh tế tài chính. [ 43 ]
Phủ Tổng thống Peru tại Lima .Peru là một nước cộng hòa dân chủ đại nghị tổng thống với một mạng lưới hệ thống đa đảng. Theo hiến pháp lúc bấy giờ, Tổng thống là nguyên thủ vương quốc và chính phủ nước nhà ; người này được bầu cho một nhiệm kỳ 5 năm. Tổng thống chỉ định Thủ tướng, và cố vấn trong việc chỉ định những thành viên khác của Hội đồng Bộ trưởng. Nghị viện theo nhất viện chế với 130 thành viên được bầu cho một nhiệm kỳ 5 năm. Các dự luật hoàn toàn có thể được nhánh hành pháp hoặc lập pháp đệ trình, chúng sẽ thành luật sau khi được Nghị viện trải qua và được Tổng thống phát hành. Bộ máy tư pháp độc lập trên danh nghĩa, tuy nhiên sự can thiệp của chính quyền sở tại so với những yếu tố pháp lý đã thông dụng trong suốt lịch sử dân tộc và được cho là vẫn liên tục đến nay. [ 44 ]nhà nước Peru được bầu cử trực tiếp, và bầu cử là bắt buộc so với tổng thể công dân từ 18 đến 70 tuổi. Cuộc bầu cử tổ chức triển khai vào năm 2011 kết thúc với thắng lợi của ứng viên tổng thống Ollanta Humala thuộc liên minh Gana Perú trước Keiko Fujimori thuộc Fuerza 2011. [ 45 ] Nghị viện hiện gồm có Gana Perú ( 47 ghế ), Fuerza 2011 ( 37 ghế ), Alianza Parlamentaria ( 20 ghế ), Alianza por el Gran Cambio ( 12 ghế ), Solidaridad Nacional ( 8 ghế ) và Concertación Parlamentaria ( 6 ghế ). [ 46 ]Các xung đột biên giới với những vương quốc láng giềng chi phối quan hệ đối ngoại của Peru, hầu hết chúng đều được xử lý xong trong thế kỷ XX. [ 47 ] Hiện nay, Peru có tranh chấp số lượng giới hạn hàng hải với Chile trên Thái Bình Dương. [ 48 ] Peru là một thành viên tích cực của 1 số ít tổ chức triển khai khu vực và là một trong số những vương quốc sáng lập Cộng đồng những vương quốc Andes. Quốc gia này cũng tham gia những tổ chức triển khai quốc tế như Tổ chức những vương quốc châu Mỹ và Liên Hiệp Quốc. Quân đội Peru gồm có lực lượng lục quân, thủy quân và không quân ; trách nhiệm chính của quân đội Peru là bảo vệ độc lập, chủ quyền lãnh thổ, toàn vẹn chủ quyền lãnh thổ của vương quốc. [ 49 ] Các lực lượng vũ trang thường trực Bộ Quốc phòng và Tổng thống với vai trò là Tổng tư lệnh. Chế độ cưỡng bách tòng quân bị bãi bỏ vào năm 1999, sửa chữa thay thế là Giao hàng quân sự chiến lược tự nguyện. [ 50 ]

Phân cấp hành chính[sửa|sửa mã nguồn]

Peru được chia thành 25 vùng và tỉnh Lima. Mỗi vùng có một cơ quan chính phủ được bầu gồm có Thống đốc và hội đồng, họ ship hàng theo những nhiệm kỳ 4 năm. Các cơ quan chính phủ này đặt kế hoạch tăng trưởng vùng, thực thi những dự án Bất Động Sản góp vốn đầu tư công, thực thi hoạt động giải trí kinh tế tài chính, và quản lý tài sản công. Tỉnh Lima được quản trị bởi một hội đồng thành phố. Mục tiêu của việc ủy thác quyền cho những chính phủ nước nhà địa phương và thành phố, cùng với những hành vi khác, là nhằm mục đích cải thiện sự tham gia của quần chúng. Các tổ chức triển khai phi chính phủ đóng một vai trò quan trọng trong quy trình phân tán quyền lực tối cao và vẫn có ảnh hưởng tác động đến chính trị địa phương. [ 51 ]

Vùng

Tỉnh

Các tòa nhà tại Q. kinh tế tài chính San Isidro của Lima ; và hải cảng Callao, cửa ngõ xuất khẩu chính của Peru .

Kinh tế Peru được Ngân hàng Thế giới phân loại là thu nhập trung bình cao[52] và lớn thứ 52 thế giới và lớn thứ 7 khu vực Mỹ Latin.[53] Năm 2011, Peru là một trong các nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhất thế giới nhờ bùng nổ kinh tế trong thập niên 2000.[54] Peru có chỉ số phát triển con người 0,752 theo số liệu năm 2011. Về mặt lịch sử, kinh tế quốc gia gắn liền với xuất khẩu, thu về ngoại tệ mạnh để chi cho nhập khẩu và thanh toán nợ nước ngoài.[55] Mặc dù chúng đem đến thu nhập đáng kể, song tăng trưởng độc lập và phân bổ thu nhập công bằng hơn tỏ ra khó đạt được.[56] Theo dữ liệu năm 2010, 31,3% tổng dân số Peru là người nghèo.[57]

Chính sách kinh tế tài chính của Peru đổi khác nhiều trong những thập niên qua. nhà nước của Juan Velasco Alvarado ( 1968 – 1975 ) triển khai những cải cách triệt để, trong đó có cải cách ruộng đất, quốc hữu hóa những công ty ngoại bang, mở màn mạng lưới hệ thống kinh tế tài chính kế hoạch, và thiết lập một khu vực quốc doanh lớn. Mục tiêu của những chủ trương này là tái phân phối thu nhập và chấm hết sự nhờ vào kinh tế tài chính vào những vương quốc tăng trưởng tuy nhiên tác dụng là thất bại. [ 58 ]Bất chấp tác dụng này, hầu hết những cải cách vẫn được thực thi cho đến thập niên 1990, khi chính phủ nước nhà tự do hóa của Alberto Fujimori chấm hết việc trấn áp giá, bảo lãnh mậu dịch, hạn chế góp vốn đầu tư trực tiếp quốc tế, và hầu hết quyền chiếm hữu nhà nước trong những công ty. [ 59 ] Các cải cách dẫn đến tăng trưởng kinh tế tài chính liên tục từ 1993, ngoại trừ một sự sụt giảm sau Khủng hoảng kinh tế tài chính châu Á 1997. [ 60 ]

Các ngành dịch vụ chiếm 53% tổng sản phẩm quốc nội của Peru, kế tiếp là ngành chế tạo (22,3%), công nghiệp khai khoáng (15%), và các loại thuế (9,7%).[61] Tăng trưởng kinh tế gần đây được thúc đẩy thông qua ổn định kinh tế vĩ mô, cải thiện các điều kiện thương mại, tăng đầu tư và tiêu dùng.[62] Mậu dịch dự kiến sẽ tăng hơn nữa sau khi thực hiện một thỏa thuận mậu dịch tự do với Hoa Kỳ được ký vào năm 2006.[63] Các mặt hàng xuất khẩu chính của Peru là đồng, vàng, thiếc, hàng dệt may, và bột cá; Các đối tác mậu dịch chính của Peru là Hoa Kỳ, Trung Quốc, Brasil và Chile.[64]

Thành phần chủng tộc và dân tộc tại Peru (nghiên cứu năm 2006)[65]
Instituto Nacional de Estadística e Informática (INEI)

Chủng tộc/Dân tộc
Mestizo (lai da trắng-đỏ)

59.5%

Quechua

22.7%

Aymara

2.7%

Da đỏ Amazon

1.8%

Da trắng

4.9%

Da đen/Mulatto (lai da trắng-đen)

1.6%

Khác

6.7%

Tôn giáo tại Peru (điều tra 2007)

Tôn giáo
Tỷ lệ
Công giáo Rôma

81.3%

Tin Lành

12.5%

giáo phái khác

3.3%

không tôn giáo

2.9%

Một phụ nữ người da đỏ tại vùng núi Andes .Peru là một vương quốc đa dân tộc bản địa, hình thành từ những nhóm dân tộc bản địa khác nhau trong năm thế kỷ. Người da đỏ sống ở chủ quyền lãnh thổ Peru ngày này từ hàng thiên niên kỷ trước khi người Tây Ban Nha chinh phục khu vực vào thế kỷ XVI ; theo sử gia Noble David Cook thì dân số của họ giảm từ khoảng chừng 5 – 9 triệu vào thập niên 1520 xuống khoảng chừng 600.000 vào năm 1620 với nguyên do hầu hết là những bệnh truyền nhiễm. [ 66 ] Người Tây Ban Nha và người da đen châu Phi đến với số lượng lớn trong thời thuộc địa, họ hỗn chủng trên quy mô lớn với nhau và với người địa phương. Những người Âu đến từ Ý, Tây Ban Nha, Pháp, Anh Quốc, và Đức dần nhập cư đến Peru sau khi vương quốc này độc lập. [ 67 ] Peru giải phóng nô lệ da đen vào năm 1854. [ 68 ] Người Hoa đến vào thập niên 1850, họ thay thế sửa chữa những công nhân nô lệ, và từ đó có ảnh hưởng tác động rất lớn so với xã hội Peru. [ 69 ]

Cuộc điều tra dân số năm 1940 là cuộc điều tra dân số cuối cùng tại Peru nỗ lực phân loại các cá nhân theo dân tộc, khi đó 53% dân số nhận là người da trắng hoặc mestizo (lai da trắng và da đỏ) và 46% nhận là người da đỏ.[70] Theo CIA World Factbook, phần lớn dân cư Peru là người da đỏ, hầu hết là Quechua và Aymara, sau đó là người mestizo.[53] Trong một cuộc nghiên cứu vào năm 2006 của Cơ quan quốc gia về Thống kê và Tin học (INEI), dân cư Peru phần lớn nhận là mestizo (59,5%), sau đó là Quechua (22,7%), Aymara (2,7%), Amazon (1,8%), đen/Mulatto (1,6%), trắng (4,9%), và “khác” (6,7%).[65]

Với khoảng chừng 29,5 triệu dân cư, Peru là vương quốc đông dân thứ 5 tại Nam Mỹ. [ 71 ] Mức tăng trưởng dân số giảm từ 2,6 % xuống 1,6 % trong quy trình tiến độ 1950 đến 2000 ; dân số Peru dự kiến đạt khoảng chừng 42 triệu vào năm 2050. [ 72 ] Năm 2007, 75,9 % dân cư Peru sống tại những khu vực đô thị và 24,1 % tại những khu vực nông thôn. [ 73 ] Các thành phố chính là Lima, Arequipa, Trujillo, Chiclayo, Piura, Iquitos, Cusco, Chimbote, và Huancayo ; những thành phố này đều có trên 250.000 dân cư theo tìm hiểu dân số năm 2007. [ 74 ] Có 15 bộ lạc da đỏ chưa tiếp xúc tại Peru. [ 75 ]Tiếng Tây Ban Nha là ngôn từ thứ nhất của 83,9 % người Peru 5 tuổi hoặc lớn hơn theo số liệu năm 2007. Tiếng Tây Ban Nha cùng sống sót với một số ít ngôn từ địa phương, thông dụng nhất là tiếng Quechua được 12 % dân số nói. Các ngôn từ địa phương và ngoại bang khác được nói nhiều vào thời gian đó lần lượt chiếm 2,7 % và 0,1 % dân số Peru. [ 76 ]Theo tìm hiểu dân số năm 2007, 81,3 % dân số trên 12 tuổi diễn đạt bản thân là tín hữu Công giáo, 12,5 % là tín hữu Tin Lành, 3,3 % theo những giáo phái khác, và 2,9 % không tôn giáo. [ 77 ] Tỷ lệ biết chữ ước tính là 92,9 % trong năm 2007 ; mức này tại những khu vực nông thôn ( 80,3 % ) thấp hơn những khu vực thành thị ( 96,3 % ). [ 78 ] Giáo dục đào tạo tiểu học và trung học là bắt buộc và những trường công miễn học phí. [ 79 ]
Ceviche là một món ăn truyền thống phổ biến của PeruVăn hóa Peru đa phần bắt nguồn từ truyền thống cuội nguồn của người da đỏ và người Tây Ban Nha, [ 80 ] tuy nhiên nó cũng chịu tác động ảnh hưởng từ những dân tộc bản địa Á, Phi, và Âu khác. Truyền thống nghệ thuật và thẩm mỹ của Peru có truy nguyên từ những đồ gốm, đồ dệt may, trang sức đẹp, và khu công trình điêu khắc của văn hóa truyền thống tiền Inca. Người Inca duy trì những nghề bằng tay thủ công này và đạt được những thành tựu về kiến trúc như kiến thiết xây dựng Machu Picchu. Baroque chi phối nghệ thuật và thẩm mỹ Peru thuộc địa, tuy nhiên cũng có cải biến theo truyền thống cuội nguồn địa phương. [ 81 ]

Trong giai đoạn thuộc địa, nghệ thuật hầu hết tập trung vào chủ đề tôn giáo; biểu hiện là số lượng nhà thờ đông đảo trong thời kỳ này và các bức họa của trường phái Cuzco.[82] Nghệ thuật đình đốn sau khi độc lập, kéo dài cho đến khi ý thức hệ Indigenismo nổi lên vào đầu thế kỷ XX.[83] Từ thập niên 1950, nghệ thuật Peru được chiết trung hóa và định hình bởi cả dòng chảy nghệ thuật ngoại quốc và địa phương.[84]

Văn chương Peru bắt nguồn từ truyền thống truyền khẩu của các nền văn minh thời kỳ tiền Colombo. Người Tây Ban Nha đem đến chữ viết vào thế kỷ XVI; văn chương thuộc địa bao gồm các biên niên sử và văn chương tôn giáo. Sau khi độc lập, chủ nghĩa phong tục và chủ nghĩa lãng mạn trở thành những thể loại văn học phổ biến nhất, minh chứng qua các tác phẩm của Ricardo Palma.[85] Phong trào Indigenismo vào đầu thế kỷ XX do các nhà văn như Ciro Alegría[86] và José María Arguedas lãnh đạo.[87] Văn chương Peru hiện đại được thừa nhận là nhờ vào các tác gia như Mario Vargas Llosa, ông là một thành viên quan trọng của phong trào Mỹ Latinh bùng nổ.[88]

Ẩm thực Peru pha trộn giữa các món ăn da đỏ và Tây Ban Nha, với ảnh hưởng mạnh của cách nấu ăn kiểu Trung Hoa, châu Phi, Ả Rập, Ý, và Nhật Bản.[89] Các món ăn phổ biến là anticuchos, ceviche, và pachamanca. Khí hậu đa dạng của Peru tạo diều kiện cho sự phát triển của các loại thực vật và động vật khác nhau, là một điều tốt cho ẩm thực.[90]

Âm nhạc Peru có nguồn gốc Andes, Tây Ban Nha và châu Phi.[91] Vào thời kỳ tiền Tây Ban Nha, biểu hiện âm nhạc có sự khác biệt lớn giữa các vùng; quena và tinya là hai nhạc cụ phổ biến.[92] Người Tây Ban Nha đưa đến nhiều nhạc cụ mới, chẳng hạt như ghi-ta và hạc, kéo theo sự phát triển của các nhạc cụ tạp giao như charango.[93] Đóng góp của người gốc Phi cho âm nhạc Peru gồm các nhịp điệu của họ và cajón, một nhạc cụ gõ.[94] Vũ đạo dân gian Peru gồm có marinera, tondero, zamacueca, diablada và huayno.[95]

1. ^ República del Perú, phát âm: [ reˈpuβlika ðel peˈɾu ]) là như sau:
   • tiếng Quechua:

     Piruw Republika

     Xem thêm: Top 19 chó alaska con mập mới nhất 2021

   • tiếng Aymara: Piruw Suyu

   Ở Peru, có những ngôn từ được chính thức công nhận là ngôn từ địa phương. Trong mỗi tiếng này, tên chính thức của Peru ( tiếng Tây Ban Nha :, phát âm 🙂 là như sau :

Kinh tế

• (tiếng Tây Ban Nha) Banco Central de Reserva. Cuadros Anuales Históricos.
• (tiếng Tây Ban Nha) Instituto Nacional de Estadística e Informática. Perú: Perfil de la pobreza por departamentos, 2004–2008. Lima: INEI, 2009.
• Concha, Jaime. “Poetry, c. 1920–1950”. In: Leslie Bethell (ed.), A cultural history of Latin America. Cambridge: University of Cambridge, 1998, pp. 227–260.

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://thucanh.vn
Category: Chó cảnh