Những điều chim bồ câu dạy chúng ta về tình yêu – zeal

Một trong hai con, có lẽ là con đực, là một đại diện to lớn của họ nhà bồ câu, với những chiếc lông to và xoăn theo kiểu vũ trang nhã nhặn. Con còn lại nhỏ hơn và có một sự tương phản rõ rệt: phần lông ở đầu và cổ lộn xộn, đôi mắt ngấn nước, toát lên một vẻ bệnh tật đã trải qua hàng trăm triệu năm của tiến hóa phân nhánh.

Con cái còn không có đủ sức nhấc cánh lên khi tôi đến gần. Thay vào đó, nó tránh xa tôi bằng vài bước đi rệu rã. Bạn nó bay qua bay lại chỗ hiên nhà. Có vẻ nó luôn muốn chạy trốn khi tôi đến gần, nhưng nhìn bạn mình với vẻ lo ngại rõ ràng, nó định chỉ thực sự bay đi cùng với bạn của mình mà thôi. Điều này khiến tôi quá bất ngờ. Tôi đã dành khá nhiều thời hạn để quan sát động vật hoang dã và viết về chúng – không chỉ là về quần thể, sự tương tác, hay đặc thù sinh lý, mà cả về tâm lý của chúng, rằng chúng hoàn toàn có thể có những tâm lý hay cảm xúc như thế nào. Ấy vậy mà tôi vẫn chưa từng đặt mình vào vị trí một chú chim bồ câu .
Hơn nữa, tôi đã hình thành thói quen diễn giải hành vi trải qua một lăng kính tiến hóa hạn hẹp, mặc định rằng những quyết định hành động của chúng là những thống kê giám sát hờ hững nhằm mục đích tối ưu hóa năng lực thành công xuất sắc trong sinh sản. Từ quan điểm đó, sự trung thành với chủ của con đực thật vô lý : Đáng nhẽ nó nên bay đi và tìm một người một nửa yêu thương khác khỏe mạnh hơn để duy trì gen của mình hơn là dính lấy con chim bị bệnh này .
Tất nhiên là tôi sẽ không đóng khung đời sống của mình theo cách đó. Những xúc cảm có ý nghĩa của tôi sẽ chuyển thành động lực. Tuy nhiên, khi nhìn “ Harold và Maude ” 1 ( tôi đã đặt tên cho cặp bồ câu như vậy ), câu truyện của chúng gợi đến những bức tranh mà tôi cùng bạn gái đã khắc họa như một cách thể hiện cảm hứng. Harold cư xử với một sự tận tâm, êm ả dịu dàng, và tình cảm : nền tảng của thứ mà con người tất cả chúng ta gọi là tình yêu .

“ Tôi biết những chú chim bồ câu khóc than có những tình yêu lớn hơn cả nhiều người tôi quen. ”

Đó là một từ không tiếp tục gắn với chim bồ câu, hay thậm chí còn là những loài động vật hoang dã khác. Jeffrey Moussaief Masson viết trong cuốn When Elephants Weep : The Emotional Lives of Animals ( Tạm dịch : Khi loài voi khóc : Cuộc sống tình cảm của động vật hoang dã ) rằng : “ Sự tôn kính cao nhất của tất cả chúng ta dành cho tình yêu lãng mạn, một đặc thù gây nhiều thiếu tín nhiệm nhất khi gán với động vật hoang dã. ” Thật vậy, khoa học trong hầu hết những thế kỷ sẽ thấy những ý tưởng sáng tạo này thật tức cười, cho rằng những cảm hứng của Harold – nếu chim bồ câu hoàn toàn có thể có cảm hứng – là một cảm xúc thúc giục bản năng, vô thức để ở bên cạnh bạn đời tri kỷ của nó, một sự thôi thúc chẳng có nhiều ý nghĩa tình cảm hơn cảm xúc ngứa ngáy .
Sau tổng thể, tình yêu là một phần quan trọng của con người. Làm thế nào mà một sinh vật với bộ não chỉ bằng hạt đậu hoàn toàn có thể cảm nhận một thứ lớn lao đến vậy ? Thứ đã khơi nguồn cho vở kịch Romeo và Juliet hay bài hát “ Unchained Melody ” hay kỳ quan Taj Mahal ?
Tôi ngờ rằng một phần của sự chần chừ khi nói về tình yêu ở loài chim bắt nguồn từ những nghi vấn của tất cả chúng ta về cơ sở sinh học của tình yêu : Có phải tình yêu chỉ là những “ tương tác hóa học ” ? Một tập hợp những đặc thù hoóc-môn và nhận thức được định hình bởi tiến hóa để ưu tiên những hành vi mang lại những kế hoạch giao phối tối ưu ? Có lẽ tình yêu không phải là thứ định hình con người, mà là một đặc thù chung mà tất cả chúng ta san sẻ với những loài khác, gồm có cả loài bồ câu nhỏ bé .
* * * * *
Cư dân thành thị thường thấy chim bồ câu thật chướng mắt và phiền phức. Những người thân mật với vạn vật thiên nhiên hơn thì xem chúng như điều kỳ diệu của lịch sử vẻ vang tự nhiên và sự thích nghi với đô thị. Có nguồn gốc từ những loài chim được nhân giống ở Châu Âu, loài bồ câu Columbia livia giờ đây sống trên những hiên nhà nhiều hơn là những vách núi như tổ tiên của chúng. Chúng bới thức ăn từ rác thải, đồ bỏ đi, những hạt cỏ dại, rồi trở thành hình tượng của sự không lùi bước, theo một góc nhìn nào đó .
Nhưng liệu bồ câu hoàn toàn có thể yêu không ? Để xem xét năng lực này, có lẽ rằng tất cả chúng ta nên lùi lại và nhìn vào xã hội cũng như những cách nhìn nhận dựa vào kiến thức và kỹ năng trong chủ đề về tâm lý và cảm hứng của những sinh vật không phải con người .
Các thói quen đối xử với những loài vật khác như những vật vô tri vô giác có lông – như Descartes từng nổi tiếng so sánh động vật hoang dã với đồng hồ đeo tay – đang suy giảm rất nhanh. Các nhà khoa học liên tục đàm đạo về trí mưu trí của những loài động vật hoang dã. Nhưng thói quen tự động hóa đó đã định hình diễn ngôn trong khoa học và trí tưởng tượng của công chúng. Mọi sự quả quyết về những thưởng thức phức tạp ( của động vật hoang dã ) hoàn toàn có thể vấp phải sự phủ nhận mặc định của thuyết hình người ( anthropomorphism ) 2 : Có thể tất cả chúng ta chỉ đơn thuần là áp đặt những phẩm chất của con người lên những sinh vật đơn thuần hơn, thậm chí còn là lạ lẫm ?
Di sản của lối tâm lý này vẫn còn đó. Ý thức của động vật hoang dã thường được nhìn nhận cao nhất trong một lớp nhất định : những sinh vật với bộ não to lớn như linh trưởng lớn hay cá voi, hay những người bạn trong nhà như mèo và chó ; đó là những loài ta không hề lờ đi. Còn chim là một lớp nhận được tương đối ít sự quan tâm. Và khi chúng được chú ý quan tâm, người ta thường chỉ tập trung chuyên sâu vào trí mưu trí, vào những đặc tính dễ giám sát về xử lý yếu tố và nhận thức, hơn là cảm hứng. Hầu hết những người chăm sóc đến khoa học đều biết về những con quạ có năng lực sử dụng công cụ và biết suy luận. Nhưng tình yêu của loài chim thì vẫn còn là một chủ đề xa vời .

Có những cặp bồ câu tốt và xấu. Cũng như tình yêu của con người có muôn màu muôn vẻ, tình yêu của chúng cũng vậy .

Một ví dụ nổi bật là cuốn sách Partnership in Birds : The Study of Monogamy ( Tạm dịch : Quan hệ đối tác chiến lược ở loài chim : Nghiên cứu về chính sách đơn phối ), một tập hợp những nghiên cứu và điều tra được xuất bản năm 1996 với mục tiêu lý giải nguyên do tại sao chim lại chỉ có một bạn tình, mà không hề có một dòng nào nói về yếu tố xúc cảm. “ Tình cảm ” chỉ được nhắc đến một lần, trong một đề cập ngắn gọn về sự kết nối trong mối liên hệ giữa bạn tình. Ở đây, bạn đọc chú ý quan tâm, sự “ kết nối ” không nên hiểu là từ ám chỉ độ giao phối mạnh hay yếu, mà là sự đo lường và thống kê về “ sự thân thiện và tương đương của những hành vi hoàn toàn có thể tác động ảnh hưởng đến năng lực thích nghi ( fitness ) ”. 3 ” Đó là một cuốn sách tuyệt vời, nhưng cũng hơi lố bịch, giống như xem đoạn phim cũ về những trận quần vợt, mà trong đó có những phong tục nhu yếu mặc quần trắng và không chạy quá nhanh .
Sự bảo thủ này cũng dễ hiểu : Rất khó để thống kê giám sát cảm hứng của con người, ở loài vật thì còn khó hơn, và “ bạn không hề nghĩ về loài chim như những con người nhỏ bé, ” Kevin McGowan, một nhà điểu học tại Đại học Cornell, chuyên điều tra và nghiên cứu về hành vi xã hội của loài quạ cho biết. Tuy nhiên, McGowan chú ý quan tâm, tiến hóa cũng có đặc thù bảo thủ, tạo nên sự phong phú của quốc tế động vật hoang dã từ những yếu tố sinh học phổ cập. Về mặt xúc cảm, McGowan nói, “ không có nguyên do để nghĩ rằng loài người tất cả chúng ta có một điều gì đó mới lạ. ”
Thật vậy, đặc thù sinh học chính của tình yêu đã có từ lâu theo góc nhìn tiến hóa. Oxytocin và vasopressin, những hoóc-môn tương quan ngặt nghèo nhất đến sự kết nối giữa động vật hoang dã có vú, có sự tương đương với mesotocin và vasotocin ở chim, hai loại hoóc-môn quyết định hành động sự tương tác của những cặp chim di vằn ( zebra finch ). Các loài chim cũng có những chất dẫn truyền thần kinh cơ bản là serotonin và dopamine. Chúng hoàn toàn có thể không có nhiều biểu lộ dễ nhận ra trên khuôn mặt, nhưng những phản ứng dây chuyền sản xuất giao hưởng sinh hóa của chúng đã diễn ra trong những cấu trúc thần kinh vốn tăng trưởng từ sớm trong lịch sử vẻ vang sự sống, từ trước cả vỏ não .
Chỉ mỗi điều đó thì chẳng thể bảo vệ sự lãng mạn. Jane Goodall, nhà nghiên cứu linh trưởng nổi tiếng, người từng miêu tả một cách can đảm và mạnh mẽ về tình yêu bền chặt những con tinh tinh mẹ dành cho con của chúng, đã viết rằng cô không hề thấy được thứ gì tương tự như như tình yêu lãng mạn ở chúng. Đối với Goodall, những hành vi điệu đàng đối phương ở tinh tinh quá ngắn ngủi để hoàn toàn có thể đạt được những xúc cảm thâm thúy. Bà cũng chú ý rằng những khuynh hướng của chúng không được định hình bởi những điều kiện kèm theo tiến hóa có lợi cho tình yêu, đơn cử là mối quan hệ lâu bền hơn với với một bạn tình duy nhất, vốn là điều thông thường ở con người tân tiến .

Về mặt này chúng ta khác biệt rõ ràng với tinh tinh – nhưng không phải với loài chim, lớp động vật có hơn 90 phần trăm các loài có cơ chế đơn phối, bao gồm cả chim bồ câu. Và cơ chế đơn phối ở chúng hay chúng ta đều không phải thứ gì đó thuần khiết hay được lý tưởng hóa, miễn nhiễm với sự không chung thủy hay có nhiều bạn tình. Việc quan hệ với nhiều đối tượng, mà con người còn gọi là ngoại tình, có thể khá phổ biến. Nhưng đơn phối là nền tảng, và chim bồ câu, loài vật thường chỉ có một bạn tình trong suốt cuộc đời, là một trong những loài chim chung thủy nhất. Xét về mặt tiến hóa của đơn phối, tình yêu là điều hoàn toàn hợp lý.

“ Loài chim còn yêu nhau nhiều hơn rất nhiều người tôi từng biết. ”

Các cặp chim có chính sách một-một cùng nhau san sẻ thức ăn, thông tin, và nghĩa vụ và trách nhiệm nuôi dưỡng con cháu, đặc biệt quan trọng là ở những loài mà con non cần sự chăm nom liên tục. Trong trường hợp của bồ câu, những con bồ câu non yếu ớt thường được giấu rất kĩ đến nỗi rất ít dân cư thành thị từng nhìn thấy chúng. Tình yêu – sự chăm sóc và quan tâm dành cho những nhu yếu của người khác, củng cố bằng những giá trị xúc cảm – hoàn toàn có thể thôi thúc sự hợp tác và làm tăng năng lực nuôi lớn những đứa con khỏe mạnh của những đôi. Claudia Wascher là một nhà động vật học tại Đại học Anglia Ruskin, người có khu công trình nghiên cứu và điều tra với chủ đề những con ngỗng xám có bạn tình có hàm lượng hoóc-môn stress thấp hơn những con độc thân. Cô nhận xét rằng, không hoài nghi gì, sự kết nối giữa những đôi là vô cùng can đảm và mạnh mẽ .
“ Những gắn kết xã hội nói chung có vẻ như rất quan trọng so với loài chim, ” Wascher cho biết, “ và sự kết nối quan trọng nhất so với chúng là quan hệ đôi lứa. ” Vì thế, đơn phối là nền tảng tiến hóa thiết yếu cho sự thăng hoa trong tình yêu .
McGowan và Wascher thực sự nhận ra xúc cảm ở những loài chim. “ Tôi nghĩ rằng chúng thực sự có tình cảm dành cho nhau, ” McGowan, người từng quan sát những đôi quạ chung sống cùng nhau hơn một thập kỷ, cho biết. “ Tình cảm đó không hẳn giống như tình yêu ở con người, nhưng tôi cho rằng nó khá tương đương, đủ để tất cả chúng ta nhận ra nó, ” cô nói. Tuy nhiên, McGowan đã dừng chủ đề tình yêu ở đó : Khoa học diễn đạt hành vi rất thuận tiện, nhưng lại nhập nhằng với những trạng thái tâm lý phức tạp .
Việc cho rằng những quyền lợi thần kinh-sinh học của sự ghép cặp là tình yêu, dù có hài hòa và hợp lý về mặt tiến hóa như thế nào, nghe vẫn thật khó tin. Chim bồ câu có những đặc thù và lịch sử dân tộc đáng lưu tâm, nhưng sự gắn bó của chúng liệu hoàn toàn có thể thực sự so sánh với tình cảm ở con người, thứ từng tạo cảm hứng cho nhà thơ Chang Chi ở thế kỷ thứ tám viết nên những lời thanh thở về tình yêu đơn phương : “ Vậy tôi phải trả lại em những viên ngọc trai / tương ứng với hai giọt nước mắt ” ? 4 Liệu những tình cảm của chim bồ câu có khá đầy đủ những cung bậc của tình yêu, từ cảm xúc say đắm đến bồn chồn cho đến cảm xúc ngây ngất mãn nguyện ?
Tuy nhiên, tất cả chúng ta vẫn hoàn toàn có thể tưởng tượng rằng tình yêu của loài chim không chỉ là cảm xúc ngứa ngáy vô thức. Có lẽ tình yêu của con người mới là thứ phức tạp một cách không bình thường, khơi dậy không chỉ những công dụng sinh lý mà còn cả những nhận thức phức tạp độc nhất. Tuy nhiên, cũng có nhiều loài bộc lộ tư duy phức tạp – nhận thức về bản thân những thành viên khác, ký ức dài hạn, hay năng lực tư duy những khái niệm trừu tượng – như những loài linh trưởng. Hành động tán tỉnh “ chải chuốt cho nhau ” ở những loài chim, khi một con chim rỉa lông cho một con khác, là đặc biệt quan trọng tinh xảo. Cũng như tôi hoàn toàn có thể nhớ người yêu mình da diết khi không có cô ấy bên cạnh, một con bồ câu cũng hoàn toàn có thể nhung nhớ người một nửa yêu thương của nó khi chúng không ở cùng nhau .

“ Ở khắp mọi nơi và không được công nhận, thường bị phớt lờ hoặc bị coi là những con vật nhơ bẩn, phiền nhiễu, chim bồ câu giờ đây lại mang một ý nghĩa khác với tôi. ”

Chúng ta hoàn toàn có thể xem xét những vật chứng hoàn toàn có thể quan sát để bảo vệ cho vấn đề về mặt sinh học. Khoảng một thập niên trước, Rita McMahon đã tìm thấy một con chim bồ câu bị gãy một chân trên hiên nhà của cô tại khu thượng tây ở thành phố Thành Phố New York. Cô chim này thực ra khá suôn sẻ. McMahon đã đồng sáng lập ra Quỹ Chim Hoang dã ( Wild Bird Fund ), nơi chăm nom cho khoảng chừng 3.500 chú chim bị bệnh và bị thương mỗi năm. Một bác sĩ thú y đã cắt bỏ chân của con chim bồ câu đó. Trong lúc phục sinh, nàng được nghỉ ngơi trên một cái đệm đặt cạnh hành lang cửa số căn hộ chung cư cao cấp của McMahon. Và bên kia hành lang cửa số là người bạn tình của nàng đứng trông nom hàng ngày, bầu bạn với nàng cho đến khi nàng được thả ra và cả hai được sum vầy .
“ Chúng rất tận tụy so với nhau, ” McMahon nói. Cô cũng nhớ lại một trong những tình nguyện viên của mình đã tìm thấy một con chim oanh ( robin ) bị gãy cánh, nằm vô vọng trên một bãi đất phủ tuyết với người bạn tình đứng bên cạnh. Tình nguyện viên đó đã đặt chú chim bị thương vào túi để chuyển đến bệnh viện. Với một chút ít lo ngại, người tình nguyện viên ấy sau đó đã mang theo cả nàng chim bạn tình còn lại – một điều khá không bình thường, bởi những con chim hoang dã khỏe mạnh đều rất khó trấn áp. McMahon cho biết : “ Tôi biết để mang một con chim bị gãy cánh về thì rất thuận tiện, nhưng mang một con chim còn lành lặn về thì không hề ”. Ở bệnh viện, họ tìm ra rằng chú chim đó không phải là mới bị gãy cánh. Ngạc nhiên là chú chim oanh đó lại rất khỏe mạnh. Người bạn tình của nó, theo McMahon, đã mang thức ăn đến cho nó khi ở trên bãi tuyết, “ và quyết định hành động ở lại cùng người đàn ông của mình. ”
Tình yêu là vậy thôi. “ Không có nguyên do gì để cho rằng tình yêu ở con người thì sẽ khác tình yêu ở những vật khác ”, Marc Bekoff, tác giả cuốn sách The Emotional Lives of Animals ( Tạm dịch : Đời sống tình cảm ở động vật hoang dã ) cho biết. “ Tôi biết loài bồ câu bi ai ( mourning doves ) ” – một loài rất gần với họ bồ câu – “ loài chim yêu nhau còn nhiều hơn rất nhiều người tôi từng biết. ” Đối với Bekoff, cách nhìn nhận tình yêu tổng lực nhất nằm ở sự hiện hữu của thứ trọn vẹn trái ngược với nó, sự đau buồn .
Sự đau buồn hiện hữu trong quốc tế loài chim, đáng chú ý quan tâm là ở loài ngỗng xám. Những con ngỗng khi mất đi người một nửa yêu thương bộc lộ những triệu chứng thường thấy của bệnh trầm cảm ở người : căng thẳng mệt mỏi, chán ăn, buồn bã lê dài hàng tuần hoặc thậm chí còn hàng tháng. Tình trạng tương tự như cũng Open ở chim bồ câu. Trên website của những người yêu thích nuôi chim bồ câu Pigeon Talk, có rất nhiều giai thoại về những chú chim rơi vào sự hoảng sợ sau khi mất đi người bạn tình của mình, và đôi lúc chúng không ghép cặp với bất kể một con chim nào khác trong cả một năm sau đó – đây là một khoảng chừng thời hạn không nhỏ so với một loài có vòng đời chưa đến mười năm .
Một trong những câu truyện cảm động nhất là về loài bồ câu bi ai. Sau khi một con chim bồ câu bị diều hâu ăn thịt ở sân sau của một thành viên forum có tên TheS nipes, người bạn tình của chú chim ấy đã đứng bên cạnh xác chú chim bị chết trong hàng tuần liền. “ Cuối cùng tôi không hề chịu được cảnh tượng đó nữa và phải thu dọn những gì còn sót lại ”, TheS nipes viết. “ Vậy nhưng con chim kia vẫn liên tục canh chừng tại vị trí đó, trong nhiều tháng liền từ xuân qua hè. ”
* * * * *
McMahon đã quan tâm một điều mà tôi chưa từng nghĩ tới : Có những cặp bồ câu tốt và xấu. Một số chăm sóc và yêu thương nhau, tiếp tục vuốt ve chải chuốt lông của nhau. Một số khác thì lại có vẻ như xa cách và chỉ chăm sóc đến việc kiếm ăn. Cũng như tình yêu của con người có muôn màu muôn vẻ, tình yêu của chúng cũng vậy. Không phải câu truyện nào về chim bồ câu cũng lãng mạn như Fly High, Fly Low ( Tạm dịch : Bay cao bay thấp ), cuốn sách mần nin thiếu nhi vui tươi của Don Freeman về chú chim Sid đi tìm người bạn tình bị lạc Midge của mình, dù hai chú chim chỉ lạc nhau trong một thời hạn ngắn khi những người công nhân dỡ bỏ tấm biển hiệu nơi hai chú chim làm tổ. Một số khác thì có lẽ rằng giống Maud và Claud trong Two Disagreeable Pigeons ( Tạm dịch : Hai con chim bồ câu trái tính ) của Patricia Highsmith hơn, đối đãi nhau bằng sự bất mãn và khinh miệt, ở cạnh nhau chỉ bởi sự lười biếng và thói quen .
Cũng cần xem xét liệu chim bồ câu có những thưởng thức tình yêu mà tất cả chúng ta không có hay không. Liệu một loài chim với đặc tính sinh lý cơ bản thích nghi với sự đổi khác của những mùa, hoàn toàn có thể cảm nhận được sóng hạ âm, và nhìn thấy từ trường Trái đất, có những năng lực xúc cảm vượt cả những cảm hứng của tất cả chúng ta không ? Liệu hoàn toàn có thể gồm có cả những hình thức tình yêu không chỉ tương đương với cảm hứng của tất cả chúng ta, mà còn là một thứ độc lạ của riêng chúng ?
Những câu hỏi này dành cho trí tưởng tượng của tất cả chúng ta. “ Tình yêu ở động vật hoang dã cũng hoàn toàn có thể huyền bí và phức tạp như tình yêu của con người qua bao nhiêu thế kỉ vậy, ” Masson viết .
Tuy nhiên, hoàn toàn có thể nghe không thật sự lãng mạn, tôi không cho rằng tình yêu huyền bí đến vậy. Tình yêu chỉ đơn thuần là khiến tất cả chúng ta cảm thấy tuyệt vời mà thôi .

Còn về Harold và Maude, tôi không biết câu chuyện của chúng kết thúc như thế nào, hoặc liệu rằng nó có tiếp diễn hay không. Chúng làm tổ trong một tòa nhà bị bỏ hoang một phần trong khu phố đang được nâng cấp nhanh chóng của tôi. Tòa nhà đó giờ đang được xây thành một khu chung cư, khiến chúng trở thành những nạn nhân của giá bất động sản leo thang ở Brooklyn, dù cho chúng có nhiều cơ hội hơn nhiều người trong việc tìm một nơi tươm tất để sống gần đó.

Dù vậy, câu truyện về chúng lưu lại trong tâm lý tôi, và giờ đây tô điểm cho những tâm lý của tôi về người hàng xóm có cánh của mình. Ở khắp nơi và không được trân trọng, thường bị phớt lờ hoặc bị coi là những con vật nhơ bẩn, phiền nhiễu, chim bồ câu giờ đây mang một ý nghĩa khác so với tôi. Đậu trên rìa những tòa nhà, đuổi theo những mẩu vụn thức ăn, bay lên khung trời lúc hoàng hôn : Mỗi chú chim đều nhắc nhở rằng tình yêu ở xung quanh tất cả chúng ta .
Giới thiệu về tác giả
Brandon Keim là một nhà báo tự do viết về những chủ đề tự nhiên, khoa học, và công nghệ tiên tiến. Tác phẩm của ông đã Open trên những tạp chí Wired, Aeon, Scientific American Mind, và những ấn phẩm khác .

Source: https://thucanh.vn
Category: Chim bồ câu